Η νέα δουλειά του χορογράφου Σπύρου Κουβαρά και της ομάδας Synthesis 748 Dance Co, ονομάζεται NATURA MORTA (a dance less) και έχει σφραγιστεί από ένα αβάσταχτα τραγικό γεγονός: την ξαφνική απώλεια του συνθέτη της ομάδας και αδελφού του χορογράφου, Γιώργου Κουβαρά. Είναι, λοιπόν, αδύνατον η συζήτησή μας να μην ξεκινήσει από εκεί. Η πρόβα έχει μόλις τελειώσει κι οι εντυπώσεις είναι νωπές. Αφού μιλήσουμε για το έργο, επεκτείνουμε το διάλογο στις διαφορές μεταξύ Ελλάδας και Γαλλίας σε ότι αφορά τον κόσμο του χορού, καθώς εκεί δημιουργήθηκε αρχικά η ομάδα, που μετά τον επαναπατρισμό της στην Ελλάδα έχει σταθερή παρουσία στο χορευτικό γίγνεσθαι της χώρας μας. Παρόλη τη σκιά του πρόσφατου χαμού ενός νέου ανθρώπου, στην παράσταση υπάρχει φως, καθώς κι ένα άνοιγμα προς το αύριο.
Υπό την συνθήκη είναι εντελώς αδύνατο να μην ξεκινήσουμε από το θλιβερό γεγονός που αποτέλεσε την αφετηρία γι αυτή την παράσταση.
Όχι ακριβώς αφετηρία -υπό την έννοια ότι είχε ξεκινήσει η συνεργασία και το έργο ενώ ζούσε ο Γιώργος. Μάλιστα είχε μπει σε μια λογική και δραματουργική και κινητική. είχε γίνει μια έρευνα, είχε ξεκινήσει ο Γιώργος, είχε γράψει μουσική. Αλλά μετά από αυτό που μας βρήκε -και μένα προσωπικά αλλά και ως ομάδα- σίγουρα μετατοπίστηκε όλο το έργο. Εννοείται ότι ήταν κάτι το οποίο εκ των πραγμάτων θα έβρισκε το χώρο του πολύ έντονα μέσα στο έργο. Απλώς προσπάθησα να το κρατήσω γιατί ξέρω ότι κι αυτός θα το ήθελε, το είχαμε συζητήσει και μαζί. Υπάρχουν και κάποια άλλα πεδία που έτσι κι αλλιώς θα υπήρχαν στο έργο. Απλώς η έννοια της απώλειας έγινε κυρίαρχη. Με ενδιέφερε το ζήτημα έτσι κι αλλιώς. Απλά ήτανε πιο πολύ νεκρές φύσεις ευρύτερα: δεν αφορούσε μόνο πρόσωπα. Αφορούσε την απώλεια σε όλα τα επίπεδα. Κοινωνίες, πολιτισμούς που καταρρέουν, περιβάλλον που αργοσβήνει. Ανθρώπους δικούς μας, που χαιρετάνε κι αυτοί… Τη νεκρή φύση μας ως είδος. Απλώς μετά από αυτό που έγινε, πήρε και πιο αυτοαναφορικό χαρακτήρα.
Βλέπω πάνω στη σκηνή κάτι το οποίο κινείται προς τα αρχέτυπα. Χώμα, νερό, κάρβουνο, χρυσάφι.
Ακριβώς. Πολλά φυσικά στοιχεία.
Και έναν άντρα και μία γυναίκα που αναζητούν ο ένας τον άλλον, τον βρίσκουν…
…τον χάνουν και στο τέλος ενώνονται με την πρωταρχική μορφή της ύλης, με το σύμπαν. Τα φυσικά στοιχεία υπήρχαν στο μυαλό μου έτσι κι αλλιώς, εξού και οι αναφορές του έργου και ο τίτλος. Απλά μέσα από το χαμό του Γιώργου, μέσα από το να βιώσω έντονα σε πολύ προσωπικό επίπεδο τι σημαίνει απώλεια, έπαψε πια να βρίσκεται στο φαντασιακό ή στο φιλοσοφικό: έγινε βίωμα. Κατάλαβα ότι στην πραγματικότητα ό, τι και να κάνουμε στη ζωή μας, όσο και να διαρκέσει, αυτό που μένει τελικά είναι σε πολύ βαθύ κοσμικό και φιλοσοφικό επίπεδο. Η σχέση μας, δεν θα πω καν με αυτόν τον πλανήτη, αλλά με όλο το αστρικό σύστημα. Ήθελα να κλείσει το έργο με έναν ορίζοντα, με μια χαραυγή. Χαραυγή (Aurora) είναι και ο τίτλος στα λατινικά της επόμενης δουλειάς μου. Και επειδή πάντα κάπως συνδέονται οι δουλειές μου μεταξύ τους, αυτό είναι το δεύτερο μέρος ενός τρίπτυχου. Νομίζω ότι αυτά τα δύο σώματα στο τέλος, μέσα από το θρήνο και την κάθαρση και την έκσταση, περνάνε στη λατρεία. Ξαναβρίσκουν ή επιζητούν ένα νόημα στην επανασύνδεσή τους με τη φύση και το περιβάλλον και εν τέλει με όλο το σύμπαν. Και περιμένουν. Για μένα, μοιάζουν να περιμένουν. Αναζητούν κάτι συνταρακτικό, μια έκλειψη, μια κοσμογονία, όπως λέω χαρακτηριστικά, με την καλή έννοια: κάτι που θα μας ξανακάνει συμμέτοχους ή κοινωνούς σ ένα ευρύ πλαίσιο συμβίωσης, με τον εαυτό μας, με τον άλλον, με το περιβάλλον, με την ύλη, με το όλο. Γιατί νιώθω ότι ως είδος έχουμε αποκλίνει από τις ρίζες, από τα αρχέτυπα, από τη σύνδεσή μας με άλλα οικοσυστήματα, από τη σύνδεσή μας γενικά. Γίναμε πολύ προσωποκεντρικό ως ανθρώπινο είδος. Μου λείπει ένας ορίζοντας, μια χαραυγή, μια νέα ανατολή, μια νέα φύση, νέες φύσεις. Τα σώματα αυτά, αφού περνάνε μέσα απ το θρήνο για όλα αυτά που νιώθουν ότι έχουν χάσει, είτε αφορούν πρόσωπα είτε φύσεις με την ευρύτερη έννοια, αυτό που επιδιώκουν μέσα από το χορό τους είναι τα σώματα τους, η ενέργειά τους, να γίνει σπορά για νέες φύσεις, συμπεριλαμβανομένων των ίδιων ή και του ανθρώπου ως είδος. Στο τέλος μοιάζει να επιστρέφουν στην απαρχή όλων, σαν να γίνονται μόρια, να φεύγουν σε ένα άλλο σύμπαν. Να επικοινωνήσουν με τους με τα πνεύματα που χάθηκα, με ό,τι χάθηκε. Να δουν πραγματικά αν υπάρχει αυτό το νέο. Γίνανε όντως σπορά τα σώματά τους; Μου αρέσει που μου βγάζει μια ανατολή, μια προσμονή. Δεν ξέρω. Είναι πολύ δύσκολο να προσπαθήσεις το τραύμα να το κάνεις γενεσιουργό δύναμη. Είναι αδύνατον σχεδόν. Μέσα από τη δουλειά αυτή, και επειδή φαντάζεσαι πόσο έχω μείνει με τον Γιώργο παρά την απουσία του -με τη μουσική του εννοώ- και πόσο έχω σκεφτεί γύρω απ αυτό, νιώθω ότι κάνω ένα έργο που παρά το πόσο με έχει στιγματίσει αυτό που έχει συμβεί, κι αν ζούσε ο Γιώργος, πάλι αυτό θα κάναμε. Κάνω αυτό που ήθελε. Πάντα ψάχναμε στις δουλειές μας να υπάρχει ένα άνοιγμα, ένας ορίζοντας στο τέλος. Όλες μου οι δουλειές αποκλίνουν από την ανθρωποκεντρική θεώρηση του κόσμου, αλλά ταυτόχρονα πιστεύουν στον άνθρωπο.
Επειδή κι εγώ διακρίνω σχέση ανάμεσα στις δουλειές σου, θέλω να ρωτήσω: το Coyote προφανώς είχε να κάνει και με τον Beyus.
Σίγουρα, ως αναφορά.
Για σένα λοιπόν ποια είναι η τσόχα; Ποιο είναι το μέλι; Ποια είναι αυτά που σε περιτυλίγουν για να σε βοηθήσουν να αναρρώσεις;
Στη φάση που είμαι τώρα; Είμαι ένας άνθρωπος ο οποίος και στη δουλειά μου και σε προσωπικό επίπεδο μου αρέσει να βλέπω το μέλλον. Οι δουλειές μου ενίοτε έχουν και έντονα φουτουριστικό χαρακτήρα. Σίγουρα όχι ρεαλιστικό, που είναι κάτι που δε μου αρέσει. Έχω μια αποστροφή με το ρεαλισμό στην τέχνη. Ταυτόχρονα υπάρχει πάντα και μια ρίζα -μια μνήμη, ένα βίωμα- σε πολύ βαθιά αρχέτυπα και primitive στοιχεία. Νιώθω αυτή τη στιγμή και σε προσωπικό και σε καλλιτεχνικό επίπεδο, χωρίς να χάνω ποτέ τη ματιά μου για το μέλλον, να επιστρέφω στις απαρχές. Γι αυτό και τα τρία έργα έχουν να κάνουν με τη σχέση, με την ευρύτερη έννοια, του ανθρώπου με το περιβάλλον, με τη φύση. Είτε με άλλα οικοσυστήματα, το φυτικό βασίλειο, το ζωικό βασίλειο… Γιατί νιώθω ότι πρέπει να επιστρέψω κι εγώ ο ίδιος. Οπότε το μέλι, η τσόχα; Δεν ξέρω, δεν είμαι σίγουρος, αλλά θεωρώ ότι κάπου εκεί βρίσκεται. Είναι μια επανασύνδεση, μια επανεπινόηση της σχέσης μου με το περιβάλλον, με άλλα οικοσυστήματα. Είναι άλλωστε πράγματα που με απασχολούν χρόνια. Δεν είναι τώρα που είναι της μόδας. Ο τρόπος που κάνω διακοπές, ο τρόπος που ζω, όλα έχουν να κάνουν με την προσπάθειά μου να μη χαθεί ποτέ αυτή η σύνδεση. Αυτό ίσως αποτελεί μια τσόχα: η σχέση μου με τη φύση. Και τώρα λόγω και του χαμού του αδερφού μου, το βιώνω ακόμα περισσότερο. Δεν ξέρω πού είναι, σε ποιο άστρο, και τι κάνει. Γι’ αυτό ανεβαίνουμε πάνω στο βάθρο στο φινάλε: τον ψάχνουμε, ή ίσως μας ψάχνει.
Η κατάσταση για τις Τέχνες στην Ελλάδα είναι –παραμένει- δύσκολη. Η ομάδα σας δημιουργήθηκε στη Γαλλία από όπου και επιστρέψατε εδώ. Έχουν υπάρξει στιγμές που το έχεις μετανιώσει; Αν και ξέρω ότι οι επαφές σου παραμένουν πολύ ζωντανές.
Αυτό βοηθάει θα έλεγα. Δεν ξέρω αν μιλάω και λίγο εκ του ασφαλούς, λόγω του ότι υπάρχουν επαφές, υπάρχουν δεσμοί, υπάρχουν projects. Όπως και να το δει κανείς -και από βιοποριστική άποψης- δεν είναι ότι υπάρχει πλήρης εξάρτηση από το εδώ γίγνεσθαι. Υπάρχει όμως σε πολύ μεγάλο βαθμό, γιατί πια η βάση είναι εδώ. Εκ των πραγμάτων έχω απομακρυνθεί από τη Γαλλία. Το πού είναι η βάση σου, πού είναι η έδρα της ομάδας σου, της εταιρείας σου, αλλάζει τα πράγματα. Δεν θα έλεγα ότι έχω μετανιώσει. Ίσως έχω από πολύ μικρή ηλικία και μια αποστροφή στο να μετανιώνω για τις πράξεις μου. Παρόλο που το έχω πληρώσει πολλές φορές, προφανώς, όπως όλοι μας. Νομίζω ότι διαμορφωνόμαστε από όποιες επιλογές κάνουμε, και λάθος να είναι -που εγώ δεν θεωρώ ότι έχω κάνει λάθος επιλογή. Από την άλλη, και στο Παρίσι που ήμουνα δεν θα έλεγα ότι είναι ιδανικό περιβάλλον. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει ιδανικό περιβάλλον για ένα σύγχρονο καλλιτέχνη. Υπάρχουν άλλου είδους δυσκολίες, άλλου είδους ανταγωνισμός, άλλου είδους υπερπροσφορά ομάδων χορού. Φυσικά υπάρχουν περισσότερες παροχές, αλλά πρέπει να δούμε λίγο την αντιστοιχία: ακόμα κι αν τα μπάτζετ είναι μεγαλύτερα, το υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας είναι το νούμερο 3 στον προϋπολογισμό όλων των υπουργείων μετά το Παιδείας και το Υγείας -κι εδώ είναι το νούμερο 20!- αλλά ταυτόχρονα οι καλλιτέχνες είναι εκατονταπλάσιοι. Οι ομάδες χορού δεν είναι 30 ή 40 που είναι στην Αθήνα, στο Παρίσι είναι τετρακόσιες! Να πω και κάτι τελευταίο: αυτό που με έχει βοηθήσει είναι ότι όταν επέστρεψα, επειδή εγώ δεν ήμουν πια ο ίδιος γιατί έλειπα πάρα πολλά χρόνια, ούτε η Ελλάδα ήταν ίδια για μένα. Όταν αλλάζεις εσύ, αλλάζουν και τα πράγματα γύρω σου, ακόμα κι αν μοιάζουν να μην αλλάζουν. Να το πάμε και πιο ειδικά στο καλλιτεχνικό γίγνεσθαι: πάλι θεωρώ ότι μπορεί και να είναι λίγο καλύτερα. Όχι απαραίτητα από οικονομικής άποψης ή από εργασιακούς όρους. Εγώ έχω βρει πολύ ωραίους ανθρώπους με τους οποίους έχω συνεργαστεί, ή που τους έχω γνωρίσει χωρίς να έχω συνεργαστεί. Υπάρχει μια ζύμωση. Λείπουν οι υποδομές, λείπουν τα μπάτζετ, αλλά δεν τα βλέπω μαύρα τα πράγματα. Τα βλέπω δύσκολα, αλλά όχι μαύρα. Δεν είμαι και άνθρωπος που μπορώ να δω μαύρα τα πράγματα. Είναι έξω από την ιδιοσυγκρασία μου. Είμαι καλά κι εδώ. Διαφορετικά, αλλά καλά.
Θα ήθελα να κλείσουμε εντελώς αντισυμβατικά: να πάμε πίσω στην αρχή. Θυμάσαι τι ήταν αυτό που σε τράβηξε στο χορό; Πώς αποφάσισες ότι αυτό θα κάνεις στη ζωή σου;
Ναι, ήταν πάλι κάτι αντισυμβατικό. είναι πολυπαραγοντικό. Αλλά τα τελευταία χρόνια το έχω καταλάβει. Ο χορός μου άρεσε γενικά. Αλλά ποιος χορός; Να πηγαίνω σε πάρτι, σε τρανς πάρτι! Αλλά ήμουν από αυτούς που από τα τέλη των nineties μέχρι τα zeros ήταν παντού, σ όλη την Ευρώπη, σε πάρτι μέχρι το πρωί. Αλλά ήμουν από αυτούς που χόρευαν, όχι που πηγαίνανε και κοιτάζανε τα’ αστέρια! Κάποια στιγμή είχα γνωρίσει έναν τύπο που σπούδαζε στην Αθήνα, στην Κρατική, και κάπως το είχε φέρει η κουβέντα. Ήξερα ότι θα μπορούσα δυνητικά να το κάνω. Σπούδαζα graphic design και εφαρμοσμένες τέχνες εκείνη την περίοδο, αλλά ήμουν παιδί της κίνησης, έκανα και πολύ αθλητισμό μικρός. Κάπως κούμπωσαν όλα και λέω: αν μπορείς να χορεύεις στα πάρτι, μπορείς να πας σε μια σχολή και να κάνεις και Τέχνη μέσω του χορού. Η κίνηση μου άρεσε, training είχα, είχα σωματικές βάσεις… Μου φάνηκε πολύ φυσιολογικό. Δεν είχα επαφή παλιότερα, αλλά αγάπησα το χορό μέσα από τα πάρτι και από το κλάμπινγκ. Νομίζω ότι φαίνεται και στις δουλειές μου. Υπάρχει ενίοτε. Rave-ίζουν ανά φάσεις! Κουλός τρόπος να βρεθείς στο χορό… Αγόρι κι όλας!
Το οικογενειακό περιβάλλον πώς αντιμετώπισε την απόφασή σου να γίνεις καλλιτέχνης;
Κοίταξε να δεις τι γίνεται. Το χορογράφος – χορευτής το δέχτηκαν επειδή είχε προηγηθεί το άλλο καλλιτεχνικό: δεν είχα μπει Καλών Τεχνών, αλλά σπούδασα στην ΑΚΤΟ ντιζάιν, γραφιστική, εφαρμοσμένες τέχνες – υπήρχε ήδη ένα στρώμα καλλιτεχνίας. Άρα η μετάβαση μου στο χορό, που έγινε και παράλληλα με τα τελευταία χρόνια της ΑΚΤΟ, ήρθε κάπως πιο ομαλά. Η πρώτη απόφαση, του να πάω σε μια σχολή να κάνω ντιζάιν και γραφιστική, αυτή ήταν λίγο… Δεν θα πω ότι ξένισε. Έχω μεγαλώσει σε ένα περιβάλλον που η μαμά μου έχει σχέση με τον καλλιτεχνικό χώρο. Έχει ασχοληθεί πάρα πολύ ερασιτεχνικά με το θέατρο σε ομάδες, έχει γράψει κάποια πράγματα, έχει κάνει διασκευές σε θεατρικά, κάποια από αυτά έχουν εκδοθεί. Δεν έγινε ποτέ βιοποριστικά η κύριά της δουλειά, αλλά έχει ασχοληθεί και με το θέατρο. Ζωγραφίζει πάρα πολύ. Η μητέρα μου με ώθησε προς τα εκεί, γιατί κατάλαβε τι παιδί είμαι, ότι μάλλον μόνο έτσι μπορώ να υπάρξω σε αυτόν τον κόσμο: με το να βρω μέσα από την Τέχνη κάτι που να με γεμίζει. Δεν πιστεύω ότι θα μπορούσα να υπάρξω με κάποιον άλλο τρόπο. Ο μπαμπάς μου αντιπροσώπευε τον ορθολογισμό σε σχέση με το υπόλοιπο που είχαμε εγώ, η μητέρα μου κι ο αδελφός μου, αλλά προσπαθούσα να του δώσω να καταλάβει ότι τα μαθηματικά είναι η υπέρτατη Τέχνη -για να τον καλοπιάσω κιόλας! Δυσκολευόταν να το καταλάβει. Δεν είναι χαοτικός μαθηματικός, είναι πιο ορθολογιστής, οπότε δεν μπορούσε να αντιληφθεί ότι τα μαθηματικά είναι Τέχνη: τα μαθηματικά είναι μαθηματικά! Δεν ήταν πολύ υπέρμαχος, αλλά δεν μου πήγε και κόντρα. Με στήριξε στις σπουδές μου, και οικονομικά και ηθικά. Όταν άρχισα να βγάζω κάποια χρήματα, όλα καλά! Τότε ηρεμούν οι γονείς: όταν τελειώσεις και δουν ότι κάπως βγάζεις κάποια χρήματα από αυτό, και ότι μπορεί να είναι δουλειά κι όχι απλά μια επιφοίτηση.