Πρωτοείδα τη Yasmine Hamdan το 2009 στο Φεστιβάλ της Αβινιόν, σε μια μικρή παράσταση της, επίσης λιβανεζας, χορεύτριας και χορογρλαφου Yalda Younes: τόσο η φωνή και η ερμηνεία οσο κι η ομορφια της ήταν καθηλωτικές. Τότε της ζήτησα για πρώτη φορά συνέντευξη, την οποία ξεκίνησε μιλώντας μου ελληνικά! Ήξερα πως είχα να κάνω με μια ασυνήθιστη ερμηνεύτρια.Εκείνο που δεν γνώριζα ακόμη είναι πως η Yasmine είχε ήδη προλάβει να φέρει τα πάνω κάτω στη μουσική της χώρας της με το πρώτο της συγκρότημα, τους Soapkills, που τόλμησε να τελέσει τους γάμους της παραδοσιακής αραβικής μουσικης με την electro-pop, πράγμα που θεωρήθηκε ιεροσυλία. Λίγα χρόνια αργότερα, ως Yas, είχε ανέβει ψηλά στα γαλλικά charts με το άλμπουμ Arabology, αλλά διατηρούσε την αφοπλιστική της ευθύτητα. Όπως λέει και στο φινάλε της Καζαμπλάνκα, αυτή ήταν η αρχή μιας υπέροχης φιλίας, που γέννησε πολλές συνεντεύξεις, αλλά και ατελείωτες συζητήσεις με πολύ τσάι και αλκοόλ. Μια τέτοια, την πιο πρόσφατη, μπορείτε να χαρείτε εδώ.
Χαιρόμαστε πολύ που θα μας ξανάρθεις! Έχεις ζήσει ένα διάστημα στην Αθήνα, δεν είναι έτσι; Ναι, τρία χρόνια. Ακόμα μιλάω λίγα ελληνικά. Στα τέλη της δεκαετίας του 80.
Ας ξεκινήσουμε όμως από το παρόν. Πέρυσι είχες καινούριο άλμπουμ, και φέτος κυκλοφόρησαν και remixes. Τι καινούριο έφερε στον ήχο και τη μουσική σου; Είναι πολύ δύσκολο να μιλήσεις γι αυτό. Όταν ηχογραφείς ένα δίσκο, είναι μια διαδικασία που σε εμπλέκει συναισθηματικά. Υπάρχει μέσα του ένα κομμάτι από σένα, από αυτά που νιώθεις. Παίρνοντας λίγη απόσταση, θα πω πως ήταν η πρώτη φορά που πήρα τόσο πολύ το πάνω χέρι. Από τότε που τελείωσα το προηγούμενο άλμπουμ, το Ya Nass, ονειρευόμουν τι ήθελα να κάνω. Πήγα κι ηχογράφησα την πρώτη φάση στη Νέα Υόρκη, και μετά ηχογραφήσαμε κάποια πράγματα στο Λίβανο, και το τελικό στάδιο ολοκληρώθηκε στο Λονδίνο με δύο ακόμα παραγωγούς, αλλά μέχρι εκείνη τη στιγμή εγώ ήμουν ο βασικός πιλότος, ο κυβερνήτης. Μόνο στο τέλος, στο Λονδίνο, συνεργάστηκα με τον Leo Abrahams και τον Luke Smith. Υπήρξε εκπληκτικό το να δουλεύω με όλους αυτούς τους υπέροχους μουσικούς και παραγωγούς, έμαθα πολλά. Τώρα άνοιξα τη δική μου δισκογραφική εταιρία, και χρηματοδότησα εγώ το άλμπουμ. Ανέλαβα την ευθύνη για πολλά πράγματα, κι αυτό μου δίδαξε πολλά.
Είχα κι εγώ πάντα την αίσθηση πως σε διαφορετικές περιόδους τη ζωής σου, αποφασίζεις να πάρεις όλο και περισσότερα στα χέρια σου. Κι αυτό ξεκίνησε από νωρίς. Βέβαια. Κάποιες φορές είσαι έτοιμος, και κάποιες όχι. Και κάποιες πρόκειται για σημαντικά πράγματα, ενώ άλλες όχι. Για μένα, αυτό ήταν το επόμενο σημαντικό πράγμα να κάνω: να γίνω πιο αυτόνομη, πιο ανεξάρτητη, κι επίσης να ξέρω πως όλη η δουλειά, η ενέργεια κι ο χρόνος που επενδύω σε αυτό που κάνω, θα γυρίσει και σε μένα. Γιατί όταν έχεις ένα παραγωγό για τους δίσκους σου, έναν άλλο για τις ζωντανές εμφανίσεις σου, στο τέλος δεν εισπράττεις όλα όσα θα έπρεπε. Τώρα είμαι συνεκδότρια μαζί με τη δισκογραφική εταιρία που συνεργάζομαι, την Crammed, κι επίσης είμαι παραγωγός του εαυτού μου στις συναυλίες μου. Έχω δηλαδή ένα συμβόλαιο με την εταιρία για τη διανομή, αλλά σε όλα τα άλλα, που είναι πιο προσωπικά γιατί έχουν να κάνουν με το περιεχόμενο και τον τρόπο παραγωγής του, κάνω κουμάντο εγώ.
Πότε κατάλαβες ότι ήθελες να ασχοληθείς με τη μουσική, ότι αυτός θα ήταν ο δόμος της ζωής σου; Όχι και πολύ νωρίς. Ίσως μου πέρασε από το μυαλό στο σχολείο, αλλά πιο σοβαρά αφού έκλεισα τα 20. Και πρέπει να πω πως είχα ελάχιστες πιθανότητες να πετύχω, γιατί το περιβάλλον γύρω μου δεν ήταν ενθαρρυντικό, ούτε μου πρόσφερε ευκαιρίες. Ίσως στάθηκα τυχερή, ίσως ήμουν πεισματάρα. Γνώρισα και πολλούς ανθρώπους που μου άνοιξαν πόρτες, αλλά και δούλεψα σκληρά. Όταν ξεκίνησα με τους Soapkills στα τέλη της δεκαετίας του 90, βρισκόμασταν σε ένα εντελώς απομονωμένο περιβάλλον, με ελάχιστους μουσικούς και ελάχιστες ευκαιρίες. Χωρίς αίθουσες για να παίξεις, σε μεταπολεμικό περιβάλλον. Νομίζω πως εκείνη την εποχή οι άνθρωποι νόμιζαν πως είμαι τρελή που πίστευα πως θα πετύχω και θα κάνω καριέρα στη μουσική. Νομίζω πως στην πραγματικότητα ήμουν ευλογημένη με αυτή την τρέλα.
Πώς ήταν το περιβάλλον λοιπόν τότε για μια νεαρή γυναίκα που κάνει ένα είδος μουσικής που δεν είναι ακριβώς αποδεκτό; Δεν νομίζω πως ήταν θέμα αποδοχής ή εκτίμησης, ήταν απλά διαφορετικό από όλα τ’ άλλα αυτό που κάναμε. Δεν φτιάχναμε μουσική συμβατή με το περιβάλλον μας. Αυτό όμως κινητοποίησε πολλή προσοχή και υποστήριξη. Παρόλο που δεν ήταν εύκολο, γιατί με στιγμάτιζαν ή μου επιτίθονταν με διάφορους τρόπους, εξαιτίας πολλών πραγμάτων. Οι Soapkills έσπαγαν τον παραδοσιακό τρόπο τραγουδίσματος, κι εγώ είχα την τόλμη τα τραγούδια που τραγουδούσα, οι στίχοι μου κι ο τρόπος που μεταχειριζόμουν την παραδοσιακή μουσική, να είναι όπως ήθελα εγώ να τα τραγουδήσω, κι όχι με το «σωστό» τρόπο. Σπάγαμε την παράδοση, και κάποιοι δεν ήταν καθόλου ευτυχείς με αυτό. Εξ των υστέρων βέβαια νομίζω πως δεν ήταν και ποτέ μεγάλο πρόβλημα αυτό, παρόλο που δημιουργήθηκε μια ένταση κι αναστάτωση. Θα μπορούσε να είναι ευκολότερο το πράγμα, αλλά οι δυσκολίες που περνάς, όταν τις ξεπεράσεις σου δίνουν πράγματα, και δεν το βλέπω κι ως κάτι πολύ τραγικό. Όλοι μας περνάμε δυσκολίες. Πολλοί βρίσκουν εμπόδια στο δρόμο τους. Όλο το ζήτημα είναι πώς τα ξεπερνάς, και πώς μπορείς να αλλάξεις τα πράγματα. Αυτό που πρόσεξα και συνειδητοποίησα είναι πως τελικά οι Soapkills έγιναν ένα πολύ σημαντικό συγκρότημα, επειδή βοηθήσαμε να δημιουργηθεί ένας χώρος για ανθρώπους διαφορετικούς, για μια διαφορετική έκφραση, για διαφορετικούς τρόπους να επικοινωνήσεις, αλλά και να ανήκεις κάπου. Τώρα λοιπόν το βλέπω με θετικό βλέμμα. Δεν ακολουθήσαμε τους κανόνες. Όχι μόνο μουσικά, αλλά και σαν στάση, σαν αντιμετώπιση. Ήμασταν ένα είδος τεράτων!
Το ότι θέλησες ως γυναίκα να πάρεις τα πράγματα στα χέρια σου από πάσης πλευράς και να διεκδικήσεις την ανεξαρτησία σου, ήταν κι αυτό ενάντιο στις παραδόσεις; Ήταν όλο το πακέτο! Παραβίαζα την παράδοση. Επίσης εξεγειρόμουν απέναντι σε ένα προκαθορισμένο μέλλον. Ξέρεις: θα έπρεπε να είχα παντρευτεί, να είχα κάνει παιδιά, να είχα μια ζωή πιο συμβατική, πιο ταιριαστή με το περιβάλλον. Και παρόλο που ο Λίβανος δεν είναι και τόσο συμβατικός συγκρινόμενος με άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής, ίσως να είναι και λιγότερο από όλες, παρόλα αυτά υπάρχει κάτι συντηρητικό στη νοοτροπία – τουλάχιστον έτσι ήταν τότε, γιατί τώρα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Τότε όμως σου ασκούσε μια πίεση το περιβάλλον, η κοινωνία, ακόμα κι οι γυναίκες στην οικογένειά μου. Αλλά δεν ήταν και κάτι πολύ τραγικό, γιατί είχα το προνόμιο να πω όχι και να κάνω αυτό που ήθελα. Παρόλα αυτά, ήταν περίπλοκο. Σου δίνει όμως πολλή ενέργεια αν τα καταφέρεις, και μια αίσθηση επιτεύγματος. Όπως λένε, αν δεν σε λυγίσει, σε κάνει δυνατότερο.
Μοιάζεις να κάνεις τις επιλογές σου μετά από σκέψη. Δεν κάνεις υπερβολικά πολλά πράγματα, δεν βγάζεις ένα δίσκο το χρόνο, δεν συνθέτεις συχνά μουσική για ταινίες, αλλά τα πράγματα στα οποία συμμετέχεις είναι ιδιαίτερα. Όλοι θυμόμαστε το Only Lovers Left Alive του Τζάρμους, αλλά λίγοι ξέρουν στην Ελλάδα τη μουσική που είχες συνθέσει για την παράσταση Η Τελετουργία μιας Μεταμόρφωσης του σύριου συγγραφέα Saadallah Wannous στην Κομεντί Φρανσαίζ, και την οποία εκτελούσες ζωντανά. Το συγκεκριμένο ήταν μια ανάθεση. Αλλά δουλεύω και για το σινεμά, και με χορογράφους, και στο θέατρο όταν μπορώ. Μου αρέσει πολύ να δουλεύω με διάφορους καλλιτέχνες από διαφορετικές τέχνες, και να μην επικεντρώνομαι μόνο στο τραγούδι και την καριέρα μου – αν και το τελευταίο διάστημα δεν είχα το χρόνο να ασχοληθώ με τίποτε άλλο, γιατί η δημιουργική διαδικασία για το δίσκο και οι περιοδείες δεν μου άφησαν περιθώριο ούτε να σκεφτώ να δουλέψω σε άλλα πρότζεκτ. Ελπίζω όμως πως στο μέλλον θα έχω περισσότερο χρόνο να το κάνω.
Ξέρω πως εξακολουθείς να επιστρέφεις στο Λίβανο κάθε τόσο. Η Μέση Ανατολή εξακολουθεί να φλέγεται, κι ο πόλεμος στη Συρία έχει επηρεάσει όλη την περιοχή, αλλά και την Ευρώπη – και την Ελλάδα ιδιαιτέρως. Έχεις παρακολουθήσει όσα συμβαίνουν; Είναι πολύ περίπλοκο. Με θλίβει πολύ αυτό που συμβαίνει, οι συνέπειες του πολέμου, όλες αυτές οι φρικαλεότητες. Δεν ξέρω τι να σκεφτώ. Το μόνο που θεωρώ θετικό είναι πως οι άνθρωποι όλο και περισσότερο συσπειρώνονται και οργανώνονται. Τα πράγματα όμως δεν αλλάζουν εύκολα. Στο Λίβανο είναι τέτοια η διαφθορά που δεν υπάρχει τίποτε άλλο να πεις! Καταντάει κωμικό. Όμως οι άνθρωποι συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο την κατάσταση και προσπαθούν να κινητοποιηθούν, παρόλο που είναι δύσκολο αυτό να φέρει αποτελέσματα. Όπως και η Ελλάδα, κι ο Λίβανος έχει υποστεί τα αποτελέσματα της αναταραχής. Έχουμε δεχτεί ίσως το μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων. Έχετε κι εσείς στην Ελλάδα πολλούς. Στο Λίβανο περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού σήμερα είναι μετανάστες! Από τη μια μεριά αυτό έχει λυγίσει τη χώρα, από την άλλη θέλω να το δω ως κάτι ελπιδοφόρο. Και προσπαθώ να ελπίζω ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν, και πως όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα οργανώνονται. Γιατί η διαφθορά της εξουσίας υπάρχει παντού, και η εξουσία έχει τη δική της ατζέντα, και δεν την ενδιαφέρει τίποτα πέρα από το δικό της συμφέρον και ουδόλως το συμφέρον των λαών που εξουσιάζουν. Είναι άγρια τα πράγματα. Ελπίζω λοιπόν να βγει κάτι καλό από όλα αυτά, αλλά ξέρεις, δεν είναι εύκολη η αλλαγή σε κάτι εποικοδομητικό και σταθερό.
Όλα αυτά τα χρόνια που γνωριζόμαστε, γενικά είσαι διαρκώς εν κινήσει. Η βάση σου είναι στο Παρίσι, αλλά λείπεις διαρκώς από κει. Δεν έρχονται στιγμές που να σε κουράζει αυτό; Φυσικά. Είναι πολύ κουραστικό. Και κάποιες φορές γίνεται υπερβολικό, και έρχονται στιγμές που θέλω να τα αλλάξω όλα. αυτό όμως το περνάνε όλοι. Όλοι μας θέλουμε να έχουμε μια διαφορετική ζωή. Κι όλοι κάποιες στιγμές νιώθουμε ανικανοποίητοι. Όμως ταυτόχρονα μου αρέσει η ζωή μου, νιώθω προνομιούχα και τυχερή, και ακόμα κι αν κουράζομαι δεν μπορώ να παραπονεθώ. Υπάρχουν τόσοι άνθρωποι μέσα στην πραγματικότητα του κόσμου στον οποίο ζούμε που αγωνίζονται κάθε μέρα να επιβιώσουν… Κάθε φορά που γκρινιάζω, που δεν είμαι ευτυχής και ικανοποιημένη, προσπαθώ να θυμάμαι ότι απλώς είμαι κακομαθημένη. Αλλά όλων μας δημιουργούνται τέτοια συναισθήματα, κι ίσως κάποιες φορές για τη δημιουργική μου διαδικασία έχω ανάγκη από τα διαφορετικά συναισθήματα που με σπρώχνουν μια πάνω, μια κάτω. Παρόλο που κάποιες φορές αυτό είναι πολύ απογοητευτικό. Δυστυχώς, όταν είσαι καλλιτέχνης είσαι drama queen – τουλάχιστον αυτό ισχύει για μένα. Είναι υπέροχο όταν είσαι τραγουδιστής ή συνθέτης, αλλά είναι δύσκολο να ζεις με αυτό. Απλά πρέπει να ωριμάσεις λίγο. Αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι να παραμένω συνδεδεμένη με το τι συμβαίνει στον κόσμο, ώστε τα πόδια μου να πατάνε στο έδαφος, αλλά και για να είμαι πολιτικοποιημένη και να έχω άποψη και ηθική στάση. Νομίζω πως αυτό είναι πιο προσγειωμένο.