Πόσες φορές έχει κανείς την ευκαιρία να συνομιλήσει με ένα μύθο; Με μια γυναίκα που ήταν φίλη του Charlie Parker κι έχει να αφηγηθεί ιστορίες γι αυτόν; Ακόμα περισσότερο, πόσες φορές μπορείς να ακούσεις μια τέτοια μυθική φιγούρα της τζαζ να τραγουδάει; Ένας τέτοιος μύθος, η Sheila Jordan, στα 90 της χρόνια, βρίσκεται στην Αθήνα. Κι όπως θα διαπιστώσετε διαβάζοντας τα λόγια της, αλλά κι ακούγοντας το τραγούδι της, δεν έχει χάσει τίποτα από τη διάθεσή της και την αγάπη της για τη τζαζ: τη μουσική που της έσωσε τη ζωή.
Με τη τζαζ πώς συναντηθήκατε; Όταν ήμουν δεκατεσσάρων χρονών, στο γυμνάσιο. Σαν παιδί πάντα τραγουδούσα. Είχα μια πολύ δυστυχισμένη παιδική ηλικία, κι η μουσική πάντα με έκανε να νιώθω καλύτερα, έτσι τραγουδούσα συνέχεια! Ο παππούς μου με έλεγε «Little Song» (Μικρό Τραγούδι), επειδή τραγουδούσα αδιάκοπα. Εκείνος με μεγάλωσε, μέχρι τα δεκατέσσερά μου. Όταν όμως τα έκλεισα, επέστρεψα στο Ντητρόιτ για να μείνω με τη μητέρα μου. Ήμουν λοιπόν στο γυμνάσιο, κι έβαλα ένα κέρμα στο τζουκ μποξ στο διάλειμμα που κάναμε για φαγητό στο σχολείο, επειδή είδα εκεί ένα κομμάτι των Charlie Parker and the Re-boppers – όχι ακόμα be-boppers – , το Now’s the Time. Κι είπα: ας βάλω ένα νόμισμα να δούμε τι θα συμβεί! Το έκανα λοιπόν, το κομμάτι άρχισε και είπα αμέσως: Ω Θεέ μου! Αυτή είναι η μουσική στην οποία θα αφιερώσω τη ζωή μου! Απλά το ήξερα αμέσως, ήταν τόσο συναρπαστικό! Έτσι άρχισαν όλα…
Αληθινά εκπληκτική ιστορία! Ναι, είναι!
Γνωρίσατε όμως τον Charlie Parker λίγο αργότερα. Ναι, ναι, τον γνώρισα! Όταν πήγα στο Ντητρόιτ. Γράφαμε στίχους πάνω στα κομμάτια του. Τραγουδούσα με δυο νεαρούς από το Ντητρόιτ, τον Skeeter Spight και τον Leroi Mitchell, και πάντα τραγουδούσαμε κομμάτια bebop και κομμάτια του Charlie “Bird” Parker. Όταν λοιπόν αυτός ήρθε στην πόλη, υπήρχε ένας σαξοφωνίστας από το Ντητρόιτ, ο Billy Mitchell, που μας πήγε στη συναυλία του Bird, κι ο Billy είπε στον Bird: Πρέπει να ακούσεις αυτά τα παιδιά να τραγουδάνε, τραγουδάνε τα δικά σου! Κι εκείνος ήρθε, και είπε: Παιδιά, εσείς τραγουδάτε, γιατί δεν ανεβαίνετε να τραγουδήσετε μαζί μου; Τρομοκρατηθήκαμε, αλλά το κάναμε! Και μετά, ο Bird Μου είπε: μικρή, έχει αυτιά ενός εκατομμυρίου δολαρίων.… Λίγα χρόνια μετά, μετακόμισα στη Νέα Υόρκη, γιατί ήθελα να είμαι κοντά τη μουσική του Bird. Με είδε λίγο αργότερα, ήμουν με μια φίλη μου που τον ήξερε πολύ καλά, και ήρθε να της μιλήσει, και μόλις με είδε, είπε: Σε ξέρω εσένα! Είσαι το παιδί με τα αυτιά του 1.000.000 δολαρίων! Κι είχαν περάσει αρκετά χρόνια, είχα μεγαλώσει πια… Γέλας λοιπόν… Συνέχισα να πηγαίνω στις συναυλίες του, κι αυτός συνέχισε να μου μιλάει, κι ήρθαμε πολύ κοντά… Τελικώς κατέληξα να παντρευτώ τον πιανίστα του, τον Duke Jordan. Δεν ξέρω πώς έγινε. Αλλά γίναμε πολύ καλοί φίλοι, ήταν για μένα σαν ο μεγάλος μου αδελφός.
Πώς ήταν σαν άνθρωπος; Γιατί, ξέρετε, εμείς έχουμε την εικόνα της μεγαλοφυΐας, ενός από τους ανθρώπους που εφηύραν τη μουσική που αγαπάμε. Αλλά πώς ήταν να είστε κοντά του; Ήταν σαν ένας συνηθισμένος, πολύ-πολύ καλός, υπέροχος φίλος! Ο Bird ήταν πολύ προσγειωμένος. Θυμάμαι μια φορά είχε έρθει σπίτι μας κι είχε φέρει την Ιεροτελεστία της Άνοιξης του Ιγκόρ Στραβίνσκι και τις Παραλλαγές του Μπέλα Μπάρτοκ, και μου είπε: πρέπει να τα ακούσεις αυτά, θα σου κάνει πολύ καλό! (Γέλια) Ήταν υπέροχος… Είχε βέβαια την περίπλοκη ασθένεια του εθισμού στα ναρκωτικά. Αλλά αυτό ήταν μια αρρώστια… Είμαι σίγουρη πως δεν ήταν αυτό που ήθελε να κάνει, αλλά από τη στιγμή που τα άρχισε, δεν ήταν εύκολο. Ήταν ένας αληθινά υπέροχος άνθρωπος. Αυτός είναι ο λόγος που τραγουδάω. Αυτός είναι ο λόγος που είμαι εδώ σήμερα. Αυτός και ο George Russell, που ήταν καλός φίλος και με έβαλε στη μουσική επαγγελματικά, μου έφτιαξε ένα demo και με πήγε σ διάφορες δισκογραφικές εταιρίες. Ο λόγος που είμαι, λοιπόν, σήμερα εδώ και τραγουδάω, είναι ο Charlie Parker και ο George Russell.
Θυμάμαι κάποτε να μιλάω με τον Steve Swallow, και να μου λέει πως στάθηκε τυχερός, γιατί όταν έφτασε εκείνος στη Νέα Υόρκη το ναρκωτικό της μόδας ήταν η μαριχουάνα κι όχι η ηρωίνη. Γιατί η προηγούμενη γενιά είχε καταστραφεί από αυτήν. Ναι, δυστυχώς ήταν πολύ δημοφιλής εκείνη την εποχή. Και πολλοί μουσικοί άρχισαν να κάνουν χρήση ηρωίνης γιατί νόμιζαν πως θα παίξουν σαν τον Bird , επειδή ήξεραν πως εκείνος ήταν εθισμένος.
Δεν πάει έτσι όμως… Και βέβαια όχι. Είναι μια περίπλοκη και πανίσχυρη ασθένεια. Είτε πρόκειται για ναρκωτικά, είτε για αλκοόλ. Ξέρω τα πάντα για το αλκοόλ. Είναι τώρα 33 χρόνια που έχω απεξαρτηθεί. Σχεδόν όλοι στην οικογένειά μου ήταν αλκοολικοί. Τ ν ξέρω λοιπόν αυτή την αρρώστια.
Και πώς επηρεάζει αυτό τη μουσική, την τέχνη; Μπορεί να καταστραφείς τελικά. Νομίζεις πως ακούγεσαι καλύτερα, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι αλήθεια. Δεν ξέρω πως ήταν για τον Bird – θέλω να πω, αυτός πάντα ακουγόταν υπέροχος! Όμως τον κατέστρεψε φυσικά.
Και με σας τι συνέβη; Εγώ φοβόμουν τις βελόνες, κι έτσι δεν πήρα ποτέ ναρκωτικά με ένεση. Όμως ήμουν βαθιά στο ποτό. Κι αν πίνεις πολύ, στο τέλος χάνεις τη φωνή σου. Χάνεις το μυαλό σου. Εγώ στάθηκα τυχερή, γιατί είχα μια πνευματική αφύπνιση. Ήρθε σε μένα μια φωνή, και μου είπε: Σου έδωσα ένα χάρισμα. Αν δεν σταματήσεις να πίνεις και να καταστρέφεις τον εαυτό σου, θα σου το πάρω και θα το δώσω σε κάποιον άλλο! Κι εγώ σκέφτηκα, Ω! Θεέ μου! Έπαθα σοκ. Ήταν σαν μια φωνή μέσα μου. Κι έτσι απευθύνθηκα σε ένα ειδικό κέντρο και ζήτησα βοήθεια. Και κάθε τόσο επιστρέφω εκεί. Δεν έχω πλέον καμιά επιθυμία να πιω, αλλά, ξέρετε… όπως σας είπα, είναι μια πανούργα και περίπλοκη αρρώστια.
Έχετε δουλέψει με πολλούς σπουδαίους μουσικούς. Ε, ξέρετε είμαι πολύ καιρό στην πιάτσα, είμαι 90 χρονών! (Γέλια)
Από όλους αυτούς, ποιους νιώσατε πιο κοντά σας; Από τους μουσικούς; Όλους. Φυσικά, με κάποιους ακόμα πιο κοντά, όπως με τον Steve Kuhn, με τον Cameron Brown, που έχουμε ένα ντούο μπάσο και φωνή…. Είμαι πολύ κοντά με τον Allan Broadbent, γιατί είναι απίστευτος ενορχηστρωτής και μουσικός. στην αρχή είχα κι ένα άλλο ντούο μπάσο και φωνή με τον Harvie S – το ξεκίνησα αυτού του είδους το ντούο, αρχικά με τον Steve Swallow όταν έπαιζε ακόμα ακουστικό μπάσο, στις αρχές της δεκαετίας του ‘50. Είμαι λοιπόν η πρωτοπόρος στο μπάσο και φωνή! Ήταν κάτι που πάντα ήθελα να κάνω, και το κάνω! μάλιστα μόλις επέστρεψα από μια περιοδεία στη Δυτική Ακτή με τον Cameron Brown , έμεινα σπίτι μερικές ημέρες, κι ύστερα ήρθα εδώ για να παίξω στο Ronnie Scott’s Royal Bopsters, που είναι υπέροχοι! Είναι φανταστικοί!
Να μιλήσουμε όμως και για την πολύχρονη διδακτική σας καριέρα. Δεν ήξερα στην αρχή ότι μπορούσα να διδάξω! Και πριν από πολλά χρόνια, έκανα μια συναυλία με ένα τρίο στο City College, και ήταν εκεί ο διευθυντής του τμήματος τζαζ Edgar Summerland , όπως κι ο John Lewis που δίδασκε εκεί. Μετά τη συναυλία, η Jeanette Steele, καθηγήτρια κλασικού τραγουδιού είπε: Χρειαζόμαστε κάποια σαν κι εσένα εδώ. Κι ο John Lewis είπε: το ίδιο σκεφτόμασταν κι εμείς τώρα! Γιατί λοιπόν δεν έρχεσαι να διδάξεις εδώ; Κι εγώ είπα: Μα δεν είμαι δασκάλα, δεν έχω κάνει σπουδές, ούτε κι έχω πανεπιστημιακή μόρφωση. Κι εκείνοι μου είπαν: Δίδαξε αυτό που κάνεις! Αυτό που εσύ ξέρεις, αυτό είναι όλο! Και τους είπα: – Αλήθεια; – Ναι, απάντησαν. – ΟΚ, θα το προσπαθήσω! Κι έτσι άρχισα να διδάσκω δύο μέρες την εβδομάδα. Παράλληλα δούλευα σε ένα γραφείο, και τραγουδούσα και δύο βράδια στο κλαμπ στο Village. Το δοκίμασα λοιπόν και φαίνεται πως λειτούργησε, γιατί δεν σταμάτησα ποτέ να το κάνω από τότε! Ξεκίνησα το πρώτο εργαστήριο τζαζ τραγουδιού στο City College το 1978, χάρις σε αυτούς τους ανθρώπους.
Από τη διδακτική σας εμπειρία, ήθελα να ρωτήσω: όταν ξεκινήσατε εσείς, στη τζαζ μουσική σχεδόν όλοι ήταν αυτοδίδακτοι, εμπειρικοί. Πόσο διαφορετικοί είναι σήμερα οι τραγουδιστές που διδάσκετε, που έχουν μάθει μουσική σε ωδεία και κολλέγια; Νομίζω πως πρέπει να προσέχει πολύ κανείς, γιατί μερικές φορές μπορεί να παρασυρθείς και να λες: Ωχ, εδώ έκανα ένα λάθος, ή: Έπρεπε να έχω κάνει αυτό… Σκέφτονται πού αλλάζουν τα ακόρντα, κι όλες αυτές τι λεπτομέρειες. Γίνεται υπερβολικά …σπουδαγμένο! (Γέλια). Χάνει την καρδιά και την ψυχή του, πρέπει να το προσέξεις αυτό. Εγώ χαίρομαι που δεν είχα κανονική παιδεία στο κολλέγιο για τη μουσική. Δεν θέλω να σκέφτομαι αυτό που τραγουδάω. θέλω να το σκέφτομαι μόνο όταν το πρωτομαθαίνω. Μαθαίνω τη μουσική ακριβώς όπως έχει γραφτεί. Μετά ακούω τα ακόρντα του τραγουδιού να αλλάζουν, κι ακολουθώ. Όμως πάντα θυμάμαι την αρχική μελωδία. Η αρχική μελωδία είναι τα σκαλοπάτια που σε οδηγούν στον αυτοσχεδιασμό. Αν δεν ξέρω ποια είναι αρχικά, μπορεί να χαθώ. Είναι λοιπόν σημαντικό να μάθεις αρχικά το σκοπό ακριβώς όπως γράφτηκε. Κι αυτό διδάσκω.
Αυτές τις μέρες λοιπόν θα σας χαρούμε εδώ στην Αθήνα μαζί με τους Royal Bopsters. Τι θα συμβεί επί σκηνής στο Half Note; Οι Royal Bopsters έχουν κάνει φοβερές ενορχηστρώσεις, κι εγώ τραγουδάω μαζί τους! Τραγουδώ τα τραγούδια που μου αρέσουν , και ο τρόπος που τα έχουν στήσε είναι αληθινά υπέροχος.
Τόσα χρόνια περιοδείες, αεροπλάνα, ξενοδοχεία, μια ολόκληρη ζωή… Δεν σας κούρασε αυτό; Όχι. Γιατί αγαπώ τη μουσική, κι η μουσική με κρατάει ακόμα ζωντανή στα ενενήντα μου χρόνια! Μου έσωσε τη ζωή… Πρώτα απ’ όλα, θα είχα πεθάνει από το ποτό. Όταν η φωνή μέσα μου μού είπε: «Αν δεν σταματήσεις να αυτοκτονείς με το αλκοόλ, θα πάρω τη μουσική από σένα και θα τη δώσω σε κάποιον άλλο», αποφάσισα αμέσως. Η μουσική ήταν πιο σημαντική για μένα από το αλκοόλ. Ζήτησα λοιπόν βοήθεια. Κι έτσι είμαι νηφάλια 33 χρόνια. Και νιώθω ευλογημένη που είμαι ακόμα ζωντανή και μπορώ να διδάσκω τη μουσική, και να την τραγουδώ για τους ανθρώπους που θέλουν να την ακούσουν. Ξέρετε, με αναστάτωσε αληθινά που παρακολούθησα τα βραβεία Grammy , πράγμα που δεν κάνω συχνά, όμως τα παρακολούθησα και δεν αναφέρθηκε ούτε μια φορά η λέξη τζαζ. Κανείς δεν είπε το παραμικρό για τη τζαζ. Ακόμα κι η πρώην πρώτη κυρία, η Μισέλ Ομπάμα, ανέβηκε στη σκηνή ως καλεσμένη-έκπληξη και μίλησε για το πόσο υπέροχο είναι που έχουμε τέτοια ποπ και rock’n’roll. Τη τζαζ όμως δεν την ανέφερε ποτέ. Ούτε μια φορά μέσα σε όλο το πρόγραμμα. Σαν να είναι βρισιά! Λέω πως η τζαζ αντιμετωπίζεται σαν το υιοθετημένο παιδί της αμερικάνικης μουσικής. Ενώ στην πραγματικότητα είναι η μοναδική μουσική που μπορούμε να ονομάζουμε δική μας. κι αυτό με στενοχωρεί πολύ. Όμως δεν πρόεκειται να το βάλουμε κάτω. Θα συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε γι αυτήν. Κι αυτό είναι το μήνυμα που προσπαθώ να διδάξω στους μαθητές μου.