Το όνομα «Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού» (χαϊδευτικό mέta), εμπεριέχει ήδη μια πρόκληση: πρόκειται για δήλωση (άρα το τέλος του καπιταλισμού έχει ήδη συντελεστεί), για ευσεβή πόθο (άρα το αναμένουμε να συμβεί) η για στόχο (άρα αγωνιζόμαστε προς αυτή την κατεύθυνση); Όταν σε αυτή την πρόκληση προστίθεται μία δεύτερη, καθώς η πρώτη μεγάλη δημόσια δράση του Κέντρου βαφτίζεται mέta-Μπουλούκι, είναι φανερό πως τα λατρεμένα διδάγματα του σουρρεαλισμού σε σχέση με το σκάνδαλο έχουν μπει σε εφαρμογή. Καταλληλότερο πρόσωπο για να απαντήσει στις απορίες μας και να διευκρινίσει τις προθέσεις, τους στόχους και τις δράσεις αυτού του μπουλουκιού, ο συνδιευθύνων το mέta, Σωτήρης Μητραλέξης.
Ποιος ο λόγος μιας καλλιτεχνικής περιοδείας φέτος το καλοκαίρι, οργανωμένης από έναν φορέα που ονομάζεται ούτε λίγο ούτε πολύ “Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού”; Προσπαθούμε, στο βαθμό που μας αναλογεί, να θεραπεύσουμε με ένα σμπάρο δυο τριγόνια:Από τη μία, η κοινωνία έχει ευλόγως φτάσει στα ακρότατα όριά της μετά από σχεδόν μια διετία εγκλεισμού, και δη ενός εγκλεισμού από τους σκληρότερους της Ευρώπης, ούτως ώστε να γραφτεί η πολιτική αυτοαγιογραφία του πρωθυπουργού. Έχουμε όλοι μας βαρέσει μπιέλες, κοινώς. Πολλά είναι τα πράγματα που χρειάζεται η κοινωνία σε αυτή τη συνθήκη μόνιμης έκτακτης ανάγκης, αυταρχισμού, μονοφωνίας, εγκλεισμού, προσδοκώμενου οικονομικού Αρμαγεδδώνα — ένα από αυτά, όμως, είναι η Γιορτή στη δημοσιά. Και στήνουμε μια γιορτή, με ελεύθερη είσοδο για όλους (προσοχή όμως, μη χορέψετε, διότι παραμονεύουν οι Χαρδαλείς και Φα(ρι)σαίοι με τα πρόστιμά τους…). Δε στήνουμε όμως ένα feel-good πανηγυράκι, αλλά ένα «μπουλούκι» με γωνίες και αγωνίες. Προσπαθούμε, κατά μία έννοια, να επανασυναρμολογήσουμε τον (φυσικό, πραγματικό) Δημόσιο Χώρο από τα συντρίμμια που τον άφησε η πανδημία και η κυβέρνηση. Το «μπουλούκι» μας δεν θα αναμεταδοθεί μέσω ΖΟΟΜ, τ’ ορκιζόμαστε!Από την άλλη, αν υπάρχει ένας χώρος που χτυπήθηκε περισσότερο απ’ οποιονδήποτε άλλο κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αυτός είναι ο καλλιτεχνικός χώρος, ο χώρος του πολιτισμού. Οι καλλιτέχνες αναγορεύθηκαν περίπου «περιττοί», η δραστηριότητά τους κάτι σαν «χόμπυ». Μιλάμε για καταστροφή. Οπότε μας δίνει ιδιαίτερη χαρά η δυνατότητα επαγγελματικής συνεργασίας με εκλεκτούς καλλιτέχνες από διαφορετικούς χώρους — της μουσικής, και μάλιστα μιας σύγχρονης ματιάς στην παραδοσιακή μουσική (Κωνσταντής Πιστιόλης), του stand up comedy διότι μόνο ένα γέλιο θα τους θάψει (Ήρα Κατσούδα και Δήμητρα Νικητέα), ακόμη και του θεάτρου σκιών with a twist (Θωμάς Αγραφιώτης). Έτσι για αλλαγή, οι καλλιτέχνες εδώ πληρώνονται. Το αρχικό «προζύμι» των πόρων του mέta είναι η κρατική χρηματοδότηση που προβλέπεται για επιμορφωτικά, πολιτικά και πολιστικά ινστιτούτα των κοινοβουλευτικών κομμάτων (το ΜέΡΑ25 εν προκειμένω), ανάλογα με το εκλογικό τους ποσοστό: ενώ αγνοείται η τύχη των μυθωδών ποσών που διαχειρίζονται άλλοι (στην περίπτωση της ΝΔ μάλιστα είχε προ καιρού αναδυθεί και ένα σχετικό σκάνδαλο που… επανακαταδύθηκε, αφού κριτής και κρινόμενος ήταν το ίδιο πρόσωπο, δηλαδή η νεοδημοκρατική πλειοψηφία της Βουλής!), για εμάς είχε μια χροιά κατεπείγοντος το να επιστραφούν οι συγκριτικά ελάχιστοι πόροι που διαχειριζόμαστε στην κοινωνία: αφ’ ενός με τη μορφή της στήριξης καλλιτεχνών, αφ’ ετέρου με την προσφορά δωρεάν πρόσβασης στη γιορτή που στήνουμε σε έξι σταθμούς σε όλη την Ελλάδα — γιατί Ελλάδα δεν είναι μόνο η πρωτεύουσα. Μια ανοιχτή γιορτή για όλους, Χαρδαλιά επιτρέποντος. Και εγένετο «μπουλούκι»!
Είναι τα θεάματα που μας έχουν λείψει περισσότερο ή η πολιτικοθεωρητική σαφήνεια για την πρωτόγνωρη φάση στην οποία έχουν μπεί οι κοινωνίες μας; Επίσης, η λέξη “μπουλούκι” ταυτίζεται με λαϊκά θεάματα μιας παλιότερης εποχής. Πόσο αυτό μας αγγίζει πραγματικά σε μια εποχή που κατεξοχήν την χαρακτηρίζει το πρόθεμα “μετα-”; Ρωτάτε εάν «είναι τα θεάματα που μας έχουν λείψει περισσότερο ή η πολιτικοθεωρητική σαφήνεια». Μετά συγχωρήσεως, από πολιτικοθεωρητική αναζήτηση και σαφήνεια στο Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού άλλο τίποτα: στους λίγους μήνες ζωής του mέta, έχουμε επιδοθεί σε έναν αγώνα δρόμου θεωρητικών συζητήσεων, τόσο για την επικαιρότητα όσο, κυρίως, επέκεινα αυτής: ένα μικρό δείγμα των συζητήσεών μας θα βρείτε στο YouTube μας (https://www.youtube.com/channel/UCxTwcvUsqej9W22TLzF3A2Q/videos). Όμως, βασικός στόχος του mέta είναι η σύζευξη θεωρίας και τέχνης, ανάλυσης και πολιτισμού, ποιήματος και επιχειρήματος, όπως την επιδιώξαμε και στα ψηφιακά μας «εγκαίνια» (https://youtu.be/ywWCWRFvc3Y). Για όλα υπάρχει ο κατάλληλος χρόνος και ο συγκεκριμένος καιρός: καιρός για ανάλυση και καιρός για τέχνη, καιρός για πολιτικοθεωρητική σαφήνεια και καιρός για επιστροφή στα βασικά, καιρός για προσεκτική επεξεργασία προτάσεων και καιρός για άνοιγμα στο δημόσιο χώρο, ή για απόπειρα επανακατάληψής του: υπάρχει ο καιρός για προσεκτική διατύπωση πολιτικής πρότασης διεξόδου, και υπάρχει ο καιρός για να θυμηθούμε το τι σημαίνει το να συγκροτούμαστε σε σώμα στο δημόσιο χώρο για να μοιραστούμε μουσική και γέλιο. Τώρα, στο «μπουλούκι», είναι ο καιρός γι’ αυτήν την αυθάδικη δημόσια έκρηξη, που βγάζει τη γλώσσα στο ζόφο και στη φοβέρα. Ρωτάτε επίσης για το πρόθεμα «-μετα» εν γένει. Ο λόγος που βρίσκεται στον τίτλο του Κέντρου Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού είναι η διάγνωση ότι η διάταξη της πραγματικότητας όπως την ξέραμε, εν τέλει ο καπιταλισμός όπως τον ξέραμε «κλασσικά», έχει ήδη αλλάξει τόσο ριζικά που δεν αναγνωρίζεται πλέον: «μόνιμη παγκόσμια κρίση», χρηματοπιστωτικός σουρεαλισμός, αφύσικα ολιγομελείς και απίστευτα βαθύπλουτες ολιγαρχίες, ανάδυση της τεχνητής νοημοσύνης και επιρροή της στην εργασία, προελαύνουσα οικολογική καταστροφή, οικονομίες κρατών σε μια κλωστή και πολίτες στα τάρταρα, συστηματική πλέον μετατροπή των κοινοβουλευτικών δημοκρατιών σε μετα-τσιφλίκια, είναι εμφανές ότι κάτι έχει τελειώσει, καταρρεύσει, χρεωκοπήσει, ότι κάτι «δεν τραβάει». Ζούμε σε πολιτικά έσχατους καιρούς. Δεν ξέρουμε πώς θα εξελιχθεί, διότι κάθε πιθανή κατεύθυνση είναι εφικτή: από την απόλυτη δυστοπία —και, με τον τρόπο της τεχνοφεουδαρχίας, μάλλον κατά ‘κει κατατείνουμε— μέχρι τη δυνατότητα επανασχεδιασμού των πάντων από νέες βάσεις πάνω στα συντρίμμια. Αντί να κουνήσουμε απλώς ένα σημαιάκι με έναν τίτλο ως προς το τι θέλουμε, για αρχή διατυπώνουμε το τι βλέπουμε: αυτήν τη μεταιχμιακή κατάσταση, αυτό το κατώφλι. Οπότε το ερώτημα είναι τι θα ακολουθήσει μετά από αυτό το «κλείσιμο» μιας ιστορικής περιόδου τουλάχιστον δύο-τριών αιώνων. Και εργαζόμαστε προς την κατεύθυνση της αποφυγής της (περαιτέρω) δυστοπίας.Για να επιστρέψουμε όμως στο «mέta-μπουλούκι» μας. Σωστά λέτε ότι η λέξη «μπουλούκι» ταυτίζεται με λαϊκά θεάματα μιας παλαιότερης εποχής. Διότι στεκόμαστε καχύποπτα απέναντι στην διάκριση «υψηλής» και «λαϊκής» κουλτούρας, με την πρώτη να θεωρείται σημαντική και τη δεύτερη επουσιώδη, ειδικά στην εποχή του «πολιτισμού των Ιδρυμάτων» των φιλανθρώπων και φιλοτέχνων ολιγαρχών. Διορίζουν υφυπουργό πολιτισμού εκείνοι; Βγάζουμε ασυμμάζευτο μπουλούκι εμείς. Αλλά και τουρλουμπούκι: από τον πολιτικά δηκτικό Καραγκιόζη στην stand-up comedy και από εκεί σε μουσικές εμπνευσμένες από την παράδοση της περιοχής μας, το νήμα που συνδέει αυτήν την φαινομενικά ετερόκλητη συμπαράθεση είναι ακριβώς αυτό που κάνει ένα μπουλούκι να είναι μπουλούκι. Και η λέξη ταυτίζεται επίσης με την περιοδεία — δηλαδή, στην περίπτωσή μας, με τη δέσμευση να μην περικλειστεί στην Αθήνα αυτό το εγχείρημα γιουρουσιού σε έναν δημόσιο χώρο που μέχρι πρότινος εξέλιπε. Πάμε (σχεδόν) παντού, μπουλουκηδόν. Βέβαια, τίθεται εύλογα το ερώτημα τι ακριβώς σημαίνει «λαϊκότητα» στην τέχνη στην εποχή μας, και τι είναι απλώς χαρτοκοπτική απομίμησή της. Βέβαια, αυτό θα μπορέσουμε να το εξετάσουμε μετά το πείραμα της περιοδείας μας…
Πώς θα περιγράφατε την πολιτιστική πρόταση που κυριαρχεί, ως ιδεολογία αλλά και πρακτική πολιτιστικής διαχείρισης, επί των ημερών της κυβέρνησης Μητσοτάκη; Και από ποιούς δρόμους περνά η διαμόρφωση της δικής σας αντιπρότασης; Νομίζω ότι η κυρίως πολιτιστική πρόταση της κυβέρνησης, η ένσαρκη και σεσαρκωμένη (κατά δήλωσή της άλλωστε, διότι και εκτός διαγωνισμού, και για λόγους δημοσίου συμφέροντος!) βρίσκεται αυτή τη στιγμή προφυλακισμένη και αναμένει τη δίκη για ποινικά αδικήματα, όχι; Αλλά αν φύγουμε από την περιπτωσιολογία και το μεταμοντέρνο installation art που συνιστά η ίδια η κυρία Μενδώνη, αν απομακρυνθούμε από τσιμεντοδιαδρόμους απογείωσης στην Ακρόπολη και από την αισθητική μαγαζιού σουβενίρ σε νησί, το κεντρικό ζήτημα είναι νομίζω το εξής. Η πολιτιστική πρόταση που κυριαρχεί επί των ημερών της κυβέρνησης Μητσοτάκη συνίσταται, όπως είπαμε παραπάνω, στην «φιλανθρωπία και καλοσύνη των Ιδρυμάτων», στον «πολιτισμό των Ιδρυμάτων», που διορίζουν και τους δικούς τους υπουργούς άμα λάχει. Ταυτόχρονα, όλοι οι άλλοι ας πάνε να πεθάνουν — όπως είπε η κυβέρνηση σε κάθε καλλιτέχνη με ιδιαίτερα σαφή και εύγλωττο τρόπο κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Όταν δεν μας το προσφέρει φιλάνθρωπα κάποιος ολιγάρχης, τότε κάθε έργο τέχνης είναι προϊόν χρήσης ελεύθερου χρόνου για χόμπυ — αντί για να επενδυθεί αυτός ο χρόνος παραγωγικά στο κυνήγι της «επιχειρηματικής καινοτομίας», της «αριστείας» ή όποιας άλλης έννοιας θα διαστρέψει η κυβερνητική επικοινωνιακή πολιτική για να μασκαρέψει μια μάλλον εμφανή απέχθεια προς κάθε τι το ιδιαζόντως ανθρώπινο. Και, εάν θέλει κανείς να «καταναλώσει πολιτιστικά προϊόντα», ας δει reality shows του ΣΚΑΪ. Για να το πούμε συνοπτικά, η πολιτιστική πρόταση που κυριαρχεί είναι η εξής: η τέχνη είναι περιττή και εστία πανδημικών μολύνσεων — εκτός εάν έχει ισχυρό μαικήνα ή απλώς μεταδίδεται σε μια οθόνη υπολογιστή στον ιδιωτικό χώρο, οπότε εντάξει. Μοιάζει η ίδια η ύπαρξη του δημοσίου χώρου, που μεταξύ άλλων είναι ταυτόχρονα ο χώρος και της συνάντησης, και του δήμου, και της τέχνης, και της διεκδίκησης, να αναγνωρίζεται ως απειλή. Μήπως διότι όντως είναι ακριβώς αυτό;Βάζει κανείς με το μυαλό του και άλλα πράγματα ως προς διάφορες λεπτομέρειες, όμως: ας πούμε, το να φοράει κάθε καλλιτέχνις που προμοτάρει το Μαξίμου ρούχα ZEUS+ΔΙΟΝΕ αποτελεί ρήτρα κάποιας σύμβασης, ή λαμβάνει χώρα εθιμικώ δικαίω;Η δική μας αντιπρόταση αρθρώνεται όχι μόνο σε πολιτικές παρεμβάσεις, όπως αυτές διατυπώνονται στον προγραμματικό λόγο του ΜέΡΑ25, αλλά και στην (πανηγυρική) πράξη. Είπαμε, βγάζουμε μπουλούκι. Είσοδος ελεύθερη. Κοπιάστε!
Τι να περιμένουμε στο άμεσο μέλλον από το Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού; Ουυυυ, όρεξη νά’χετε! Επίκεινται εκδόσεις, μεταφράσεις σημαντικών θεωρητικών κειμένων που πρέπει να κυκλοφορήσουν στα ελληνικά, νέος κύκλος συζητήσεων και σεμιναρίων και εκπαιδευτικών προγραμμάτων, οσονούπω μια ιδιαίτερα πολισχιδής πολιτική ακαδημία νέων, πρωτότυπες (ελπίζουμε) πολιτικές προτάσεις, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις και δραστηριότητα στον χώρο του πολιτισμού. Οι πόροι λίγοι, η όρεξη πολλή. Εν γένει, το ξεδίπλωμα μιας πραγματικά διαφορετικής ματιάς. Αλλά αργά ή γρήγορα δεν θα παραλείψουμε να ξαναστήσουμε γιορτή, με το καλό… Διότι και η φοβέρα, φοβέρα θέλει — δηλαδή, το να γελάμε στα μούτρα της.