Το DATA.FLUX [12XGA VERSION] του Ryoji Ikeda είναι μια οπτικοακουστική εγκατάσταση που σίγουρα δεν αφήνει αδιάφορο όποιον βρεθεί μπροστά της: η εμπειρία είναι δύσκολο να περιγραφεί. Σίγουρα θα αποκτήσει φανατικούς θαυμαστές, αλλά και πολέμιους, όπως ενδεχομένως οφείλει να κάνει ένα καλλιτεχνικό έργο αιχμής. Προκειμένου να διευκολύνουμε την πρόσληψη του κοινού, που ενδεχομένως δεν έχει ακόμη εξοικειωθεί επαρκώς με την τέχνη της ψηφιακής εποχής, το artivist συζήτησε με το Χρήστο Καρρά, καλλιτεχνικό διευθυντή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωναση, αλλά και τον κατάλληλο άνθρωπο να μας “ξεναγήσει” στο συγκεκριμένο έργο.
Έχουμε να κάνουμε με μια εγκατάσταση οπτική, αλλά και ηχητική. Ακριβώς. Το έργο του Ikeda είναι αμιγώς audiovisual, με την έννοια ότι δεν αποσπάται το ένα κομμάτι από το άλλο. Λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα. Άλλωστε, κι ο ίδιος δεν είναι μουσικός με την αυστηρή έννοια της λέξης – όπως κι ο Brian Eno δεν είναι με την κλασική έννοια. Ο Ikeda, όπως κι ο Eno στις τελευταίες του δουλειές, τείνει να συνδυάζει όλο και περισσότερο το εικαστικό και το ακουστικό. Όχι ότι ο Eno κι ο Ikeda μοιάζουν – δεν μοιάζουν – αλλά ίσως υπάρχει εδώ κάτι ενδιαφέρον στο πώς ένας non-specialist αγγίζει με πολύ μεγάλη αμεσότητα δύο πεδία ταυτόχρονα – και οργανικά ταυτόχρονα.
Data Flux αποφάσισε να ονομάσει ο Ikeda τη συγκεκριμένη εγκατάσταση. Κι υπάρχουν πράγματι αρκετοί πίνακες δεδομένων, ανάμεσα όμως σε πράγματα εντελώς διαφορετικά. Μου έκανε εντύπωση η ταχύτητα εναλλαγής των εικόνων. Με έκανε να σκεφτώ την ταχύτητα με την οποία μας βομβαρδίζουν οι πληροφορίες, που υπερβαίνει πλέον την αντιληπτική ικανότητα όλων μας. Σίγουρα. Είναι γεγονός αυτό. Και νομίζω πως ένα μέρος της δουλειάς του έχει να κάνει ακριβώς με τη θέση του ανθρώπου μέσα σε αυτή τη ροή πληροφορίας, όπως επίσης έχει να κάνει με τον όγκο της πληροφορίας. Και το πόσα δεδομένα παράγονται από την ανάλυση ενός πολύ απλού αντικειμένου για να το περιγράψεις, να το «μεταφράσεις σε δεδομένα τα οποία στη συνέχεια μπορούν να χρησιμοποιηθούν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, και τη γενικότερη τάση που έχουμε να παραγάγουμε ολοένα και περισσότερα και ακριβέστερα ψηφιακά μοντέλα της πραγματικότητας. Η ανθρωπότητα αυτή τη στιγμή παράγει έναν ασύλληπτο αριθμό δεδομένων. Όπως ο ίδιος ο Ikeda λέει χαρακτηριστικά σαν παράδειγμα, υπάρχουν περισσότερα δεδομένα που παράγει η ανθρωπότητα, παρά άτομα στο σύμπαν! Έχει υπολογιστεί πως υπάρχουν 10 στην 84η δύναμη άτομα στο σύμπαν, ενώ η ανθρωπότητα παράγει πολύ περισσότερα δεδομένα! Υπάρχει και το ζήτημα της μαζικότητας και του όγκου, και του πώς ο άνθρωπος βρίσκεται απέναντι και μέσα σε αυτή τη διαδικασία.
Πρέπει να είναι κάτι που απασχολεί αρκετά τον Ikeda, γιατί θυμάμαι στη Στέγη το επίσης δικό του Superposition, που είχε ένα πολύ μεγάλο αριθμό από οθόνες επί σκηνής. Ναι. Και δύο performers, πράγμα πολύ σπάνιο για τον Ikeda.
Εκείνο θα μπορούσε να θεωρηθεί έως και συναυλιακό γεγονός. Ναι, θα μπορούσε. Είχε παρουσιαστεί μάλιστα στο Borderline, που είναι μέρος του μουσικού προγράμματος. Και σαν performance ήταν πιο κοντά σε συναυλιακό γεγονός.
Υπάρχουν πια όρια ανάμεσα στις τέχνες; Γιατί τα βλέπω να καταπίπτουν όλο και ταχύτερα. Όρια όχι, δεν υπάρχουν. Υπάρχουν επιλογές. Και κάποιος καλλιτέχνης μπορεί να επιλέξει να δουλέψει μόνο με τον ήχο. Αλλά σίγουρα όρια δεν υπάρχουν πια. Σε κάποιο βαθμό αυτό το έχει επιτελέσει και η ψηφιακή διάσταση της τέχνης, που τελικά είναι ένας κώδικας ο οποίος, αρμοδίως και επιτυχώς μετασχηματιζόμενος, παράγει ένα αποτέλεσμα που ο άνθρωπος μπορεί να το βιώσει μέσω των αισθήσεων ή του νου. Πάντα όμως από κάτω, τα δεδομένα είναι ένας κώδικας. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ήχος, μπορεί να είναι εικόνα, μπορεί να είναι και τα δύο, ή μπορεί να είναι και control signal. Δηλαδή, είναι εντελώς agnostic το τι θα είναι το τελικό αποτέλεσμα των δεδομένων. Κι αυτή η γενικότητα, πιστεύω, μέσω της πρακτικής των καλλιτεχνών των τελευταίων δεκαετιών, έχει προκαλέσει σε μεγάλο βαθμό κι αυτή την παντελή αποδόμηση των ορίων μεταξύ αυτών που ονομάζαμε disciplines στην τέχνη.
Μιλήσαμε για τις επιλογές του καλλιτέχνη. Ας μιλήσουμε όμως και γι αυτές του επιμελητή. Ποιες αιτίες οδήγησαν στην επιλογή ενός έργου του Ikeda; Κατ’ αρχάς ως γνωστόν ο Ikeda έχε ι έρθει αρκετές φορές στην Ελλάδα, έργα του έχουν παρουσιαστεί και εκτός στέγης παλαιότερα. Κι όπως βλέπουμε κι από την προσέλευση του κόσμου, είναι αρκετά γνωστός και αγαπητός στο ελληνικό κοινό. Ο βασικός λόγος που σκεφτήκαμε να φέρουμε τον Ikeda στο φετινό πρόγραμμα, είναι ακριβώς διότι φέτος, αλλά και τις ερχόμενες χρονιές, δίνουμε ιδιαίτερη θέση στο ψηφιακό σε όλες του τις διαστάσεις, είτε είναι καλλιτεχνικές, είτε οικονομικές ή πολιτικές. Με αυτή την έννοια, η επιλογή Ikeda του είναι λογική, διότι είναι ένας από τους καλλιτέχνες που έχει δουλέψει, σχεδόν όσο κανένας, πάνω στα data κι έχει σκεφτεί πώς μπορεί να τα κάνει εικόνα και ήχο. Αυτή η θεματική, βέβαια, μπορεί να έχει και πολύ διαφορετικές εκφάνσεις. Όπως τα ερχόμενα σαββατοκύριακα, που έχουμε τις δράσεις γύρω από το Blockchain: κι εκεί εξετάζουμε, όχι μόνο καλλιτεχνικά, αλλά πολιτικά και οικονομικά, τις διαστάσεις μιας νέας ψηφιακής τεχνολογίας. Είναι, λοιπόν, μια θεματική που την προσεγγίζουμε από διαφορετικές σκοπιές, κι είναι πάρα πολύ κεντρικής σημασίας για τη Στέγη αυτή την περίοδο.
Ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης είναι κι εξαιρετικά ακριβοθώρητος: μη «φωτογραφίσιμος» μη «συνεντευξιάσιμος», μη, μη, μη… Τελικώς κι αυτή η άρνηση λειτουργεί ως πρόκληση του ενδιαφέροντος του κοινού; Ναι, πράγματι. Ο ίδιος ο Ikeda λέει ότι δεν θέλει να παρεμβάλλεται ο ίδιος μεταξύ του κοινού και του έργου. Βεβαίως συνεντεύξεις του – λίγες – υπάρχουν και στον κατάλογο που διαθέτουμε τη Στέγη. Υπάρχουν δύο αρκετά ενδιαφέρουσες συνεντεύξεις, μεγάλου μήκους. Δεν νομίζω πως αποτελεί στρατηγική εκ μέρους του συγκεκριμένου καλλιτέχνη ώστε να κεντρίσει το ενδιαφέρον. Αλλά η αλήθεια είναι ότι αυτό το μυστήριο είναι μια στρατηγική. Δεν έχω την αίσθηση ότι το κάνει γι αυτό – χωρίς να το ξέρω τόσο καλά. Νομίζω πως πράγματι πιστεύει ότι πρέπει να υπάρχει μια αμεσότητα της εμπειρίας του έργου του. Αλλά όντως δημιουργεί μια περιέργεια παρόλα αυτά.