Στο παρελθόν υπήρχε ο πατέρας μου, στην ατελείωτη τότε όλο στροφές και βουνά διαδρομή Αθήνα-Γαλαξείδι (Δήμος Δελφών) μου έφτιαχνε ενώ οδηγούσε ένα παραμύθι, κάθε φορά με υλικά που του ζητούσα να έχει: μια αλεπού, ένα δάσος, νάναι νύχτα κλπ. Η αφήγηση ήταν προφορική. Το παραμύθι ήταν φτιαγμένο μόνο για μένα (personalized experience) το budget μηδέν. Ήταν μια ιστορία στην οποία μέσα έπλεκε και πολλά στοιχεία από την καθημερινή ζωή, αυτά που τον απασχολούσαν και αυτά που ήθελε να μου πει. Σήμερα, όταν δεν τις φτιάχνω μόνη μου. για να ακούσω και να δω ιστορίες διαβάζω ή πάω στα φεστιβάλ και βλέπω ντοκιμαντέρ. Εργάζομαι έτσι και αλλιώς στον ευρύτερο τομέα του ντοκιμαντέρ με background μου την δημοσιογραφία. Πιστεύοντας πώς το ντοκιμαντέρ είναι ένα είδους νέας (η παλιάς) ανεξάρτητης δημοσιογραφίας (με την πολύ ευρεία έννοια) και τα φεστιβάλ με τις επιλογές τους τόπος για δημόσιο διάλογο σαν αυτόν που «δημιουργούν» τα «νέα». Ταυτόχρονα δημιούργησα και ένα φεστιβάλ, το KinderDocs, για ένα πολύ ιδιαίτερο κοινό, τα παιδιά και τους νέους, φέρνοντας τα κοντά στο δημιουργικό ντοκιμαντέρ, και το media literacy, αναδεικνύοντας θέματα και προκαλώντας δημόσιο διάλογο, εκπαιδευτικά προγράμματα και δράσεις για ένα κοινό που αποτελεί το μέλλον και είναι ακόμα υπό διαμόρφωση.
Σε αυτό το πλαίσιο τα τελευταία 11 χρόνια έχω πάει σε πάμπολα φεστιβάλ και πάντα αναρωτιέμαι. Τι άλλο είναι ένα φεστιβάλ και τι άλλες ανάγκες καλύπτει; Γιατί τα φεστιβάλ ντοκιμαντέρ μεγαλώνουν διαρκώς αυξάνοντας το κοινό τους; Βλέπω τα φεστιβάλ σαν ένα διαστημόπλοιο – σαν μια κιβωτό γεμάτη εικόνες και ιστορίες από ένα πλανήτη, αυτόν των ανεξάρτητων κινηματογραφιστών, που προσγειώνεται σε έναν άλλο, τον δικό μας. Ένα μέρος για να επικοινωνήσουμε και να συναντηθούμε. Και ίσως να αλλάξουμε και κάτι; Όταν ήμουν 6 χρονών με έστειλαν οι γονείς μου σε ένα καλοκαιρινό σχολείο στην Γερμανία, να περάσω εκεί ένα μήνα με παιδιά από όλο τον κόσμο – Αίγυπτο, Μεξικό, Χόνγκ Κόνγκ, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία κ.α – μιλώντας κοινή γλώσσα τα Γερμανικά.Πήγαινα εκεί επί 7 χρόνια, έως τα 13. Σήμερα στα φεστιβάλ ντοκιμαντέρ ο πολύχρωμος κόσμος του «industry» που συναντιέται εκεί μου ήταν εξ αρχής πάρα πολύ οικείος, είχα κώδικα μαζί του, ήταν ακριβώς σαν αυτόν από τα παιδικά μου χρόνια.
Όμως τα φεστιβάλ είναι πολύ περισσότερο από σημείο συνάντησης. Γιατί συναντιόμαστε στα φεστιβάλ, κοινό και επαγγελματίες; Για να ανήκουμε, για να δούμε, να ενημερωθούμε, να κάνουμε δουλειές, , να μάθουμε, να αλλάξουμε, να είμαστε εκεί που συγκεντρώνονται άλλες ματιές που αφορούν τον κόσμο στον οποίο ζούμε; Ανεξάρτητες, ποικίλες και διαφορετικές. Μια «αντιπληροφόρηση», πέρα από αυτή των ειδήσεων και της «καταναλωτικής» δημοσιογραφίας της απόλυτης επικαιρότητας των breaking news της τηλεόρασης, όπου εργαζόμουν για 10 χρόνια, που η είδηση «πεθαίνει», «καίγεται» την ώρα που την μεταδίδεις. Το ντοκιμαντέρ παίρνει τον χρόνο του να κοιτάξει τα πράγματα από απόσταση, ή και να κοιτάξει πίσω από αυτά. Για αυτό και τα φεστιβάλ ντοκιμαντέρ λειτουργούν κατά την γνώμη μου σαν ένα τεράστιο και σύνθετο News room, σαν ένα κανάλι. Πήρα την προίκα της δημοσιογραφίας και μετακινήθηκα εκεί. Αν είναι έτσι, τι λένε για την γη, τι αποκαλύπτουν για αυτήν σε κάποιον που δεν έχει σχέση μαζί της; Τι μαθαίνουμε; Τι παίζει, ίσως και πως μπορούμε να λύσουμε προβλήματα (αν και στην Ευρώπη αυτό δεν ταιριάζει πάρα πολύ στην κουλτούρα μας) με αφορμή όλα αυτά που αναδεικνύουν οι ταινίες. Σε κανένα από τα φεστιβάλ που πήγα, δεν το είδα το “problem solving” ως κύριο στόχο, όλα αυτά τα χρόνια, αλλά κυρίως πάμπολες συζητήσεις που γίνονται και panel και masterclasess που είναι πηγή γνώσης και έμπνευσης. Και κάποιες ταινίες (όλο και πιο πολλές πια σήμερα) που με βάση το θέμα που αναδεικνύουν «τρέχουν» μαζί με τις προβολές τους οργανωμένες καμπάνιες: “impact producing”, “outreach”, “audience development” – όλα το ίδιο υποδηλώνουν.
Και το θέμα του «μέλλοντος». Είναι της «μόδας» το θέμα «επιστήμη» και στον χώρο του ντοκιμαντέρ. Όπως το σκέτο «τέχνη-τεχνολογία», ακόμα βέβαια οι περισσότεροι δεν έχουν καν πάρει μυρωδιά, ή όσοι το έχουν ακούσει πιστεύουν ότι πρόκειται μόνο για «εκλαϊκευμένη τεχνολογία» κάτι σαν «εκπαιδευτική τηλεόραση» (σε πολύ καλύτερη έκδοση). Φέτος το φεστιβάλ CPH DOX τον Μάρτιο στην Κοπεγχάγη είχε ειδικό pitching fοrum με θέμα science (που ήταν «sold out»), ενώ στην πόλη Halle στην βόρειο ανατολική Γερμανία, το SILBERSALZ ένα τέτοιο φεστιβάλ με θέμα Science ξεκίνησε για πρώτη φορά, το 2018 αποτελώντας μέρος του καταξιωμένου στην Ευρώπη Documentary Campus ενός δικτύου και workshop για ντοκιμαντέρ εν την δημιουργία που διαρκεί ένα χρόνο σε σπαστές συναντήσεις. Επιστήμη για τα ντοκιμαντέρ, αλλά επιστήμη και μέσα σε αυτά όπως σε κάθε τι. Και πώς θα αλλάξει και θα προσαρμοστεί το documentary business με την χρήση του AI; Αν υπολογιστικά προγράμματα μπορούν να δημιουργήσουν ιστορίες, τι θα αλλάξει στην δημιουργική διαδικασία του doc making αλλά και του doc viewing. Και πώς τα σημερινά φεστιβάλ προετοιμάζονται για αυτό; Θα υπάρχουν ταινίες αλλά ποιος θα τις δημιουργεί, reviews αλλά ποιος θα τα γράφει; Θα υπάρχουν εισιτήρια αλλά ποιος θα τα πουλάει; Υπότιτλοι αλλά σε ποιανού την μετάφραση; Αφιερώματα αλλά ποιος θα τα συνθέτει, ποιος θα τα παρουσιάζει; Είναι η εποχή του: Apple’s face-reading phone, που το AI μπορεί να ψάξει και να επιλέξει φωτογραφίες με συγκεκριμένα θέματα και να μεταφράσει την γλώσσα, ενώ το augmented reality — μπορεί να βάλει οποιαδήποτε ψηφιακή εικόνα σε ένα live view του περίγυρου μας. Και η νέα γενιά από σένσορες θα μπορούν να ανιχνεύσουν συναισθήματα μέσω της παρακολούθησης των ματιών μας.
Τι θα γινόταν αν τώρα πια η προφορική αφήγηση του πατέρα μου μπορούσε αυτόματα την ώρα της αφήγησης να εικονογραφηθεί – αναζητώντας και βάζοντας στην σειρά τις κατάλληλες εικόνες από τον παγκόσμιο ιστό, αυτές μάλιστα που αποδεδειγμένα μου αρέσουν; Και για να πάω ένα βήμα πιο μακριά – αν στο μέλλον μια σκέψη μας θα μπορεί αυτόματα να γίνει ένα tweet γιατί όχι και ένα όνειρο ή μια φαντασία μας να μην μπορεί σκηνή και πολλές σκηνές ταινία; Όταν ήδη υπάρχουν στην αγορά αυτόνομα selfie drones που πετάνε και ακολουθούν συγκεκριμένους ανθρώπους. Μήπως αυτός θα είναι ο επόμενος τρόπος να «ακολουθούμε» (to follow) τους πρωταγωνιστές μας (με ή χωρίς άδεια); Θα άλλαζε αυτό για πάντα τον κινηματογράφο, το storytelling και το ντοκιμαντέρ; Και τι γίνεται με τα θέματα της ηθικής; Ποιος είναι ο ρόλος ενός φεστιβάλ ντοκιμαντέρ απέναντι στο κοινό του υπό αυτό το πρίσμα;
Η εφημερίδα Washington Post’s δημιούργησε το Heliograf με δύο στόχους. Να μεγαλώσει το κοινό της, αντί δηλαδή να στοχεύει σε ένα μεγάλο κοινό με ένα μικρό αριθμό από ιστορίες γραμμένες από ανθρώπους, το Heliograf μπορεί να στοχεύει σε πολύ μικρά κοινά (πληθυντικός του: «το κοινό») με έναν τεράστιο αριθμό από αυτοματοποιημένες ιστορίες που καλύπτουν εξειδικευμένα (niche) ή τοπικά νέα. Το μηχάνημα αποκτά την ιδιότητα όχι μόνο να τσεκάρει δεδομένα αλλά να λέει ιστορίες βάσει του τι είναι σημαντικό ή κατανοητό ανάλογα με το κοινό. Μεταφέρετε αυτή την διαδικασία στο doc business που είναι τόσο συγγενική. Και κρατήστε το «ανθρωποποιημένο» μηχάνημα και την επαφή με τους ανθρώπους. Μήπως αυτές θα είναι κάποιες από τις ταινίες του μέλλοντος; Τι θα μπορεί να μάθει ο «υπολογιστής» από τα mega data που παράγουν τα φεστιβάλ και όλο το market που στήνεται κατά την διάρκεια τους; Καταγράφονται; Αξιολογούνται (τι από όλα) και πώς; Ποια είναι τα αποτελέσματα εκτός από viewers, tickets και budget; Ποιος κάνει την σύνθεση μετά το τέλος του κάθε φεστιβάλ; Σε τι θα οδηγήσει μια τέτοια σύνθεση και αξιολόγηση στα επόμενα φεστιβάλ; Πώς ένα φεστιβάλ μεγαλώνει – μικραίνοντας;
Πώς μεταδίδεις την γνώση της εποχή το ΑΙ; Ένα πρόβλημα σε αυτή την ολοένα αναπτυσσόμενη αγορά του doc making είναι ότι τα χρήματα είναι όλο και λιγότερα. Ένα πρόβλημα που τα φεστιβάλ ντοκιμαντέρ (αλλά και όσοι εμπλέκονται) ίσως δεν λαμβάνουν υπόψη τους σε μια εποχή που τα χρήματα για τα ντοκιμαντέρ όλο και μειώνονται είναι οι ταινίες που γίνονται και που δεν φτάνουν στο κοινό που επιθυμούν.
Ποιο είναι το μέλλον τον ντοκιμαντέρ και πώς αυτό μπορεί να εξασφαλίσει τους θεατές του και την δυνατότητα να παράγεται;
Ας υποθέσουμε ότι κατά μέσο όρο όλες οι παραγωγές που κατατέθηκαν το 2018 στο φεστιβάλ Sundance (1635 υποβολές) κόστιζαν η κάθε μια $500,000 – $750,000. Άρα το συνολικό κόστος όσων ταινιών δεν προκρίθηκαν για το πρόγραμμα ήταν $794 εκ. έως $1.19 δις! Από που έρχεται όλο αυτό το ποσό και που «χάνεται»; Πώς θα μπορούσαν τα χρήματα αυτά εξ αρχής να χρησιμοποιηθούν με πιο σωστό τρόπο την στιγμή που η εικόνα και το video είχαν ανέκαθεν τόση δύναμη? Μήπως στην εποχή του AI οι ταινίες θα μπορούν apriori να γίνονται ώστε να αρέσουν στους κριτές και κατ’ επέκτασίν στο κοινό; Καλό για την οικονομία αλλά τι θα σημαίνει για την δημιουργία; Πώς θα αλλάξει, διαμορφωθεί η σχέση με το κοινό την εποχή του ΑΙ. Πριν κατά την διάρκεια και μετά του φεστιβάλ. Τι ξέρουμε πραγματικά για το κοινό σήμερα; Και τι σχέση έχει το κοινό με την ταυτότητα του φεστιβάλ, η οποία πώς ορίζεται; Τι διαφοροποιεί την IDFA (Άμστερνταμ) από το CPH Dox (Κοπεγχάγη) και το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ της Θεσσαλονίκης από το Docs Lisboa (στην Λισαβώνα); Μήπως αυτά τα «κοινά» που έχουν, έχουν κοινούς παρονομαστές; Μήπως αποτελούν ένα σύνολο ανεξάρτητα από την ταυτότητα του κάθε φεστιβάλ; Θα μπορούσε ένα Debater να φτιάξει το πρόγραμμα τους;
Το κοινό στα φεστιβάλ είναι non digital και που αφού είναι εκεί μπορείς σχετικά εύκολα να έχεις επαφή μαζί του να δημιουργήσεις σχέση χωρίς καν την χρήση της τεχνολογίας. Μήπως από εκεί πρέπει να αντλήσουμε, από τις linear σχέσεις με το κοινό για να σχεδιάσουμε την σύνθετη νέα επικοινωνία αλλά και το personalized experience με όλη την τεχνολογία που μας διατίθεται σήμερα; Και αν ο στόχος των ντοκιμαντέρ είναι να δείξουν τις όψεις του κόσμου, μέσα από την ματιά των σκηνοθετών τους και πιθανότατα να μας προβληματίσουν ή να μας κάνουν να αλλάξουμε και εμείς ματιά απέναντι στα πράγματα πώς θα πάψουμε να είμαστε και εδώ σκέτοι καταναλωτές σε αυτή την περίπτωση προγράμματος, θα κινητοποιηθούμε, θα σηκωθούμε δηλαδή από τον καναπέ και θα γίνουμε η αλλαγή που εμείς θέλουμε στον κόσμο;
;