Φωτογραφίες: Χριστίνα Δενδρινού
Η περίπτωση του Αντώνη Λιβιεράτου αποδεικνύει πως, τουλάχιστον σε ότι αφορά τον κόσμο της ελληνικής μουσικής, σίγουρα δεν υπάρχει Θεός: αν υπήρχε, δεν θα παρέμενε ένα καλά κρυμμένο μυστικό για τους μυημένους, αλλά θα ήταν γνωστός στους πάντες. Έχοντας στο ενεργητικό του εξαιρετικά σόλο άλμπουμ, αλλά και συμμετοχή σε έναν ασυνήθιστα μεγάλο αριθμό συγκροτημάτων, είναι ανεξήγητο το πώς το όνομά του δεν είναι περισσότερο οικείο στο μέσο ακροατή. Με την αφορμή της κυκλοφορίας του νέου του άλμπουμ, 4½, το artivist άδραξε την ευκαιρία για μια συνομιλία που φιλοδοξεί να συμβάλει στη διόρθωση αυτής της μεγάλης αδικίας. Αν δεν έχετε ακούσει τη μουσική του Αντώνη Λιβιεράτου, κάντε ένα δώρο στον εαυτό σας…
Η αυτονόητη ερώτηση, που θα την απαντήσεις καμιά τρακοσαριά φορές αυτό το διάστημα: γιατί 4½ ; Διότι μου φάνηκε καλή ιδέα να δώσω έναν ουδέτερο τίτλο, όπως ο αύξων αριθμός παραγωγής του, αλλά σ’ εκείνη τη φάση συνειδητοποίησα ότι πριν από αυτόν είχα βγάλει 3 κανονικά άλμπουμ: το Τεράστιο Κίτρινο Πράγμα, Το Πλαστικό Κουτί και το Mother Τongue, κι ένα EP, τον Κόκκινο Ουρανό, άρα το καινούριο δεν ήταν ούτε ακριβώς το 4 ούτε ακριβώς το 5. Κι εκεί θυμήθηκα το θείο Φεντερίκο, και το πώς είχε δώσει λύση στο αντίστοιχο πρόβλημά του με το 8½ , πριν από το οποίο είχε κάνει επτά ταινίες μεγάλου μήκους και μία μικρού. Σκέφτηκα ότι πολλοί θα το δουν, λίγοι θα το καταλάβουν. Αλλά όλοι τελικά ρωτάνε.
Το σκέφτηκα για να είμαι ειλικρινής, αλλά ήθελα να βεβαιωθώ. Έμαθα ότι πριν από ένα χρόνο ο Wilson των Porcupine Tree είχε βγάλει ένα δίσκο με τίτλο 4½ , ο οποίος είναι ένα EP που είναι ανάμεσα στο 4ο και το 5ο προσωπικό του.
Δεν κατάφερα ποτέ να μείνω μέχρι τέλους σε live των Porcupine Tree… Πλήξη… Στο Λυκαβηττό είχαν το θράσος να παίξουν μετά τους Van der Graaf. Έκαναν opening οι Van der Graaf Generator για να παίξουν οι Porcupine Tree!!! Και παρά το ότι βγήκαν και λέγανε “τιμή μας να παίζουμε την ίδια βραδιά με τους Van der Graaf”, εν πάσει περιπτώσει, δεν το κάνεις αυτό. Λες “παιδιά εντάξει, θα παίξουμε πρώτοι».
Ήμουν εκεί, εννοείται, και είχα δει τους Van der Graaf μόνους τους, μία βδομάδα πριν, στο Παρίσι, στο Bataclan. Τρεις ώρες έπαιζαν! Εμπειρία ζωής…Το φαντάζομαι.
Ώστε τελικά “O χρόνος σε αφορά”; Ναι βασικά και το O Χρόνος Δεν μ’ Aφορά ήταν λίγο ειρωνικό, και τότε με αφορούσε. Είναι κατανοητό, ελπίζω, από τους στίχους του. Στην ουσία δεν σκέφτηκα να γράψω ένα κομμάτι απάντηση στο προηγούμενο κομμάτι μου. Έγραψα το στιχούργημα, το οποίο συνειδητοποίησα ότι αναφερόταν πάλι στο χρόνο, κι έτσι έβαλα και τη φράση κάπου στο τέλος «κι αρχίζει επιτέλους να σ’ αφορά», γιατί σκέφτηκα ότι όντως ήταν μια απάντηση εκείνο το κομμάτι, αλλά βγήκε λίγο αυθόρμητα δεν ήταν στημένο, δεν μου την είχα στήσει.
Η σχέση ενός καλλιτέχνη με το χρόνο είναι πάντα ένα ερώτημα, ανεξάρτητα από το κομμάτι. Νομίζω ότι οι μουσικοί ειδικά, επειδή έχουν αυτήν εξαιρετικά αυστηρή σχέση με το χρόνο όταν παίζουν μουσική, δεν έχουν καθόλου καλή σχέση με το χρόνο στη υπόλοιπη ζωή τους. Νομίζω ότι κι εσείς οι άνθρωποι του θεάτρου θα ξέρετε ότι οι μουσικοί πρέπει πάντα να αργούν. Μία φορά είχαμε πάει ακριβώς στην ώρα μας σε μια πρόβα με το Σωτήρη Δεμπόνο που κάναμε μουσική για ένα θεατρικό, και πήγαμε και ήπιαμε κι έναν καφέ για να καθυστερήσουμε αξιοπρεπώς, για να μην κακοχαρακτηριστούμε. Φτάσαμε έξω από το θέατρο, φύγαμε, ήπιαμε έναν καφέ και ξαναγυρίσαμε!
Εντάξει, αυτό είναι εξαιρετικό (γέλια)… Είναι αδύνατον να μη ρωτήσω για την πολυδιάσπαση σε διάφορα πρότζεκτ. Αν αρχίσουμε να μετράμε, ιστορικά… Κεφάλαιο 24, Illegal Operation, σόλο, Sigmatropic, Doctor Atomic, Λιβιεράτος Ensemble, τους Headless Elvis, που ζήσανε για λίγο, 3 live… Αυτά, και διάφορες συνεργασίες προφανώς, με το Δεμπόνο, π.χ. και συμμετοχές σε δίσκους φίλων και όχι τόσο κοντινών φίλων, άλλοτε ως μουσικός, άλλοτε ως συμπαραγωγός. Ναι… έχω κάνει διάφορα πράγματα…
Το εντυπωσιακό είναι ότι σε σένα πολλά από αυτά εξακολουθούν να ζουν παράλληλα, τα περισσότερα θα έλεγα. Ναι, τελικά και με τους Sigmatropic που είχε περάσει πάνω από μία δεκαετία, δηλαδή από την εποχή των Sixteen Haiku μέχρι πρόπερσι, πού και πού εμφανιζόμουν ως γκεστ στα live, δεν είχα άλλη συμμετοχή στην μπάντα. Τώρα είμαι πάλι full time μέλος και ετοιμάζουμε καινούριο δίσκο.
Πράγμα που νομίζω συμβαίνει και με τους Dr Atomic. Έτσι κι αλλιώς η γέννηση των Dr Atomic ήταν μια αναγκαιότητα για μένα, γιατί παράλληλα με τα ελληνόφωνα τραγούδια, πάντα έγραφα και αγγλόφωνα, και ήθελα να αποκτήσει η αγγλόφωνη τραγουδοποιία μου μια στέγη έξω από το «Αντώνης Λιβιεράτος». Έτσι φτιάχτηκαν οι Dr Atomic, οι οποίοι από εκεί και πέρα άρχισαν να λειτουργούν ως γκρουπ, πάντα ήταν γκρουπ, δεν ήταν ποτέ σόλο πρότζεκτ με μουσικούς που μπαίνουν και βγαίνουν. Αν και έχουν περάσει αρκετοί, έχει αλλάξει πολλές φορές μορφή το σχήμα, αλλά πάντα λειτουργεί ως μπάντα. Οι Dr Atomic πέρασαν ένα διάστημα όπου δεν υπήρχαν στο προσκήνιο. Αλλά στην ουσία ούτε αυτοί, αλλά ούτε το Κεφάλαιο 24 ποτέ διαλύθηκε, απλά περνάει μεγάλα διαστήματα που δεν δημοσιοποιεί κάτι. Όλα αυτά τα πράγματα επειδή αξίζουν κατά τη γνώμη μου τον κόπο και εξερευνούν διαφορετικά κομμάτια του συνόλου την μουσικής που με ενδιαφέρει, παραμένουν ενεργά. Η φοβερή πλάκα είναι ότι από τους Illegal Operation είχα αποχωρήσει το 2004, μόνο και μόνο επειδή δεν άντεχα άλλο την πολυδιάσπαση. Και τους είχα πει: Λιβιεράτος, Dr Atomic, αυτά είναι too much. Και τώρα έχω φτάσει στην ίδια κατάσταση και πάλι αθροίζοντας projects.
Και εξακολουθείς να ασκείς και την ιατρική, έτσι; Εξακολουθώ να ασκώ και την ιατρική, ναι.
Καθαρά ως βιοπορισμό; Ή είναι ένα άλλο κεφάλαιο της ζωής σου; Όχι. Είναι άλλο κεφάλαιο της ζωής μου. Γενικά είμαι ιδιαίτερα κακομαθημένος τύπος, δεν έχω κάνει ποτέ στη ζωή μου κάτι που δεν με ενδιαφέρει. Κάνω μόνο πράγματα που με ενδιαφέρουν, μου αρέσουν και τα αγαπάω. Άλλωστε, η ιατρική, αν δεν την αγαπάς μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνη!
Φαντάζομαι πως όλοι γνωρίζουμε γιατρούς που είναι επικίνδυνοι για το κοινωνικό σύνολο. Δεν μπορώ να κάνω κανένα σχόλιο, θα με διαγράψει ο ιατρικός σύλλογος! (γέλια).
Πόσα χρόνια είχες να βγάλεις σόλο δίσκο; 14, από το Mother Tongue.
Πώς ακριβώς λειτουργεί το πράγμα; Το υλικό σου σε οργανώνει σε μια κατεύθυνση; Ναι, νομίζω το υλικό μου με οργανώνει, δεν κινούμαι βάσει κάποιου πλάνου. Βέβαια, πάντα έρχονται ιδέες από άλλους, “Είσαι να κάνουμε αυτό;” οι οποίες δρουν περαιτέρω και αυξάνουν το χάος του συστήματος, αλλά τελικά μέχρι τώρα όλα καταφέρνουν να βρουν τη θέση τους και το χρόνο τους και να κρατήσουν ένα επίπεδο ως τελικό καλλιτεχνικό προϊόν, ελπίζω.
Κάτι το οποίο έχω καταλάβει πια, παρακολουθώντας την πορεία σου εδώ και πολλά χρόνια, είναι ότι ένα από τους άξονες της δουλειάς σου είναι η επιστημονική φαντασία. Ενυπάρχει πάντα κάπου. Αυτό είναι αλήθεια, γιατί είναι ένα λογοτεχνικό είδος το οποίο αγαπάω πολύ, αλλά τα τελευταία χρόνια έχω χάσει λίγο την επαφή μου με το τι γράφεται και το τι παράγεται τώρα. Αλλά νομίζω ότι ο Philip Dick και ο Norman Spinrad θα παραμείνουν μέσα στους ελάχιστους αγαπημένους μου συγγραφείς μέχρι τέλους.
Βρήκα αρκετά συναρπαστικά και τα δείγματα γραφής σου στην επιστημονική φαντασία. Λες για τα Ημερολόγια; Εε, ναι, τα Ημερολόγια όντως νομίζω ότι στην επιστημονική φαντασία ανήκουν. Στο δυστοπικό της κομμάτι, συγκεκριμένα, το οποίο νομίζω ότι είναι πιο ενδιαφέρον.
Σκέφτεσαι να κάνει κάτι αυτά που έχεις γράψει σ’ αυτόν τον τομέα; Σκέφτομαι, αλλά γενικά, για κάποιο λόγο, ίσως επειδή κάνω πάρα πολλά πράγματα, θεωρώ ότι το βασικό μου χρέος είναι να ολοκληρώσω κάτι. Συνήθως, δεν επενδύω πολύ χρόνο, ούτε μεγάλη προσπάθεια στο πώς θα το προωθήσω αυτό. Οπότε, γι’ αυτό το λόγο τα Ημερολόγια παρά το ότι είναι 5 6 χρόνια τώρα που έχουν πάρει την οριστική τους μορφή και έχουν κλείσει, δεν έχουν γίνει κάτι. Ναι, θα’ θελα να γίνουν κάτι.
Τι; Θα μπορούσαν κάλλιστα να γίνουν μια παράσταση, μετά μουσικής, γιατί αυτή ήταν και η αρχική τους χρήση. Αρχικά, έγραφα ένα καινούριο κομμάτι των Ημερολογίων πριν από κάθε live και το προσέθετα σε αυτά που είχα γράψει προηγούμενα και διάβαζα κάποια αποσπάσματα μεταξύ των κομματιών συναυλιών των Dr Atomic. Είχαμε φτάσει μάλιστα στο σημείο να αρχίσουν να γκρινιάζουν οι συμπαίκτες μου, περίμεναν να δουν τι θα φέρω αυτή τη φορά. Φώναζαν “Ημερολόγια ρεεε, Ημερολόγια δεν έχεις;” όταν είχαμε παίξει 5 – 6 κομμάτια και δεν είχα διαβάσει κανένα απόσπασμα… Οπότε, με κάποια έννοια, μπορώ πολύ εύκολα να τα φανταστώ να διαβάζονται από σκηνής, πιο εύκολα ίσως από όσο μπορώ να τα φανταστώ σε ένα τομίδιο το οποίο θα διαβάζει κάποιος σπίτι του.
Αυτό που είπες τώρα περί προώθησης είναι απόλυτη αλήθεια, ότι δεν ασχολείσαι ιδιαίτερα με την προώθηση του έργου σου. Αυτό σε έχει κάνει όμως λιγάκι μέσα στα χρόνια να είσαι ένα κρυμμένο μυστικό για κάποιους από μας. Το ευρύ κοινό δεν είμαι σίγουρος ότι ξέρει τη δουλειά σου. Ναι, όντως. Εντάξει, αν το δεις και λογικά, αυτή η πολυδιάσπαση και τα διάφορα πρότζεκτ που τρέχουν δεν μου επιτρέπουν κατά κανόνα να αφιερώσω σημαντικό κομμάτι του χρόνου μου στην προώθηση του προηγούμενου πράγματος. Συνήθως, με το που τελειώνω κάτι, ξεκινάω κάτι καινούριο. Και μέσα σ’ αυτήν την καινούρια δημιουργική φάση προσπαθεί να μπει και η προώθηση του προηγούμενου. Γι’ αυτό και μια από τις χειρότερες στιγμές μου ήταν η απόπειρά μου να λειτουργήσω και ως αφεντικό label. Είχαμε στήσει με το Σωτήρη Δεμπόνο ένα label ονόματι Greek Crisis, που είχε βγάλει το Reptiles των Dr Atomik και μόνο. Ούτε έπαιξα καλά το ρόλο του ανθρώπου που προωθεί τη δουλειά του, αλλά αισθανόμουν ότι χάνω τόσο πολύ χρόνο, ότι τον κλέβω από πράγματα στα οποία θα έπρεπε να τον αφιερώσω, που έχω αποφασίσει ότι δεν θα το ξανακάνω ποτέ.
Τώρα που χάσαμε και τον Hardy Fox, νομίζω πρέπει να πούμε κάτι και για το Picnic in the Jungle. Ας την πούμε την ιστορία να καταγραφεί. Πέρυσι οι Residents απηύθυναν μια πρόσκληση προς τους φανς μουσικούς να καταθέσουν δικές τους εκδοχές κομματιών των Residents, τις οποίες οι ίδιοι θα έπαιρναν, θα χειρίζονταν όπως νόμιζαν και θα έβγαζαν ένα δίσκο, ο οποίος βγήκε όντως την άνοιξη που μας πέρασε κι έμαθα ότι είναι πάρα πολύ καλός. Οπότε κάναμε με τους Dr Atomik μια διασκευή του Picnic in the Jungle, την οποία αποπειραθήκαμε να υποβάλλουμε, και διαπιστώσαμε ότι από βλακώδες λάθος, είχαμε χάσει την καταληκτική ημερομηνία υποβολής συμμετοχών στο project. Άρα έχει μείνει στο συρτάρι. Κάποια στιγμή θα δημοσιοποιηθεί.
Με την ευκαιρία που μιλήσαμε για τους Residents, νομίζω ότι ανήκεις στους ανθρώπους που ο επιρροές τους είναι μωσαϊκό ολόκληρο. Και έχουν και απίστευτη διασπορά σε είδη και σε ήχους… Είσαι από τους λίγους που δεν μπορώ να βρω άκρη τι έρχεται από πού. Η αλήθεια είναι ότι μου αρέσει η μουσική. Είναι πολύ άδικο να στερείς από τον εαυτό σου τη δυνατότητα του να έρχεσαι σε επαφή με πράγματα που βρίσκονται έξω από το ιδίωμα που έχεις δηλώσει ότι σε ενδιαφέρει και παρακολουθείς. Οπότε, μέσα στα πλαίσια της μουσικοφιλίας μου, ναι, όντως έχω ακούσει και έχω αγαπήσει πράγματα τα οποία έρχονται από πάρα πολλούς διαφορετικούς χώρους. Αν εξαιρέσουμε την ελληνική λαϊκή μουσική που για κάποιο λόγο ποτέ δε με ακούμπησε, δεν την κατέχω και δεν εμπλέκομαι μαζί της, νομίζω ότι είμαι ανοιχτός σε οτιδήποτε άλλο.
Πες μου μεγάλες αδυναμίες, από οπουδήποτε που σου έρχονται στο μυαλό πρώτες.
Τώρα τρέχα γύρευε… Θα κάνουμε συνέντευξη ή λίστα 250 αγαπημένων μουσικών. Πρέπει να το κάνεις πιο συγκεκριμένο. Τι να πω; Κατονόμαζε χώρους να πετάω κάτι.
Κλασική. Δεν ακούω ιδιαίτερα κλασική. Από το κομμάτι της λόγιας μουσικής, ως φαν του Στραβίνσκι και ως άνθρωπος που έχει σημαδευτεί πολύ βαθιά από τη Μουσική Ποιητική του, επαναλαμβάνω συνήθως την ατάκα του Στραβίνσκι ότι η κλασική μουσική είναι κυρίως 3 Μπ: Μπαχ, Μπετόβεν και Μπραμς. Με τη σύγχρονη λόγια μουσική έχω πολύ καλύτερη σχέση, με τη μουσική εννοώ του 20ου αιώνα, με το Στραβίνσκι, με το Σαίνμπεργκ, με το Χρήστου… Γενικά με ενδιαφέρει η σύγχρονη μουσική.
New Wave, που είναι κι η εποχή μας, με έναν τρόπο; Εκεί τα πράγματα γίνονται πάρα πολύ δύσκολα στο να ξεχωρίσω κάτι. Ξεκινώντας από τους αγαπημένους πάνκηδες, τους Clash, τους Dead Kennedys, και το λεγόμενο νεοϋορκεζικο πανκ, που δε μοιάζει μορφικά με αυτό, όπως οι Television, οι Talking Heads, η Patti Smith, όλους αυτούς που λέγανε punk στο Αμέρικα, αν και τώρα δεν ξέρουν πώς να τους πουν οι περισσότεροι, μέχρι το σκοτεινό κομμάτι που περιλάμβανε τους Cure, τους Tuxedοmoon, τους Residents οι οποίοι προϋπήρχαν, αλλά εμείς τότε τους μάθαμε και τους συνδέσαμε με το New Wave. Και οι Ramones άλλωστε προϋπήρχαν του punk. Και βέβαια οι μεγάλοι Pere Ubu!
Σε πιο κλασική ροκ ποιες είναι οι αδυναμίες σου; Από το κύριο ρεύμα αυτό που λένε όλοι ροκ, αυτό που ειρωνικά γράφεται και R.A.W.K. δεν μπορώ να πω ότι δεν αγαπάω τον Hendrix, ή ότι δεν έχω ακούσει πρώιμους Sabbath ή πρώιμους Zeppelin. Η πολύ μεγάλη μου αγάπη σε επίπεδο εμμονής στρεφόταν κυρίως προς τους King Crimson και τους Velvet Underground. Δεν είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα, αλλά για κάποιο λόγο εγώ τους αγαπάω εξίσου. Τους Crimson είχα τη χαρά να τους δω για πρώτη, ίσως και για τελευταία φορά, τον Ιούλιο που μας πέρασε στο Βερολίνο. Μην τους χάσεις με τίποτα, είναι συγκλονιστικοί. Και νομίζω ότι επειδή ο Fripp έχει σταματήσει να τροφοδοτεί την μπάντα με καινούριο υλικό, απλώς χρησιμοποιεί όλη τη βιβλιοθήκη των στούντιο δίσκων από το ‘68 μέχρι το 2010 και την επαναπροσεγγίζει. Ασχολείται πλέον με το πώς θα παίξει αυτήν τη μουσική και νομίζω ότι η μπάντα την παίζει καταπληκτικά. Δεν έχω ξαναδεί τίποτα που να πιάνει τους King Crimson. Έριξα μαύρο δάκρυ (γέλια). Επίσης, να πω ότι τα late ‘60s – early 70’s ήταν πάντα πολύ σημαντικά για μένα. Οι Soft Machine, οι Van der Graaf, οι Henry Cow… ο Kevin Ayers, τα σόλο του John Cale…Και ξεχνάω τους Γερμανούς!
Το επόμενο πρότζεκτ που θα ασχοληθείς, σε επίπεδο κυκλοφορίας, θα είναι οι Dr Atomik; Το επόμενο υλικό που θα ολοκληρωθεί δεν ξέρω ποιο θα προλάβει να είναι, των Dr Atomik ή των Sigmatropic. Βέβαια, το δημιουργικό κομμάτι των Sigmatropic ανήκει στον Άκη (Μπογιατζή). Εγώ το στηρίζω με κάθε τρόπο που διαθέτω ως μουσικός, αλλά το πρωτογενές υλικό είναι του Άκη. Δεν ξέρω τι θα προλάβει να βγει πρώτο. Θεωρητικά οι Sigmatropic γιατί έχουν αρχίσει να ασχολούνται και με την ηχογράφηση. Οι Dr Atomik έχουν ένα κύκλο υλικού, αλλά δεν έχουμε ξεκινήσει ακόμα τη διαδικασία ηχογράφησης.
Το σόλο άλμπουμ θα το ακούσουμε και live; Ναι. Από Φλεβάρη και μετά. Είπαμε να υπάρχει χρόνος, πρώτον, να προετοιμαστεί η μπάντα αποδίδοντας το ύφος κυρίως και την αίσθηση ενός πράγματος που είναι ένα δημιούργημα του στούντιο, δεν είναι κάτι που παίχτηκε από μια μπάντα και ηχογραφήθηκε, ώστε να είναι περίπου έτοιμο για να βγει και live. Είναι και κάτι το οποίο έπαιξα κυρίως μόνος μου, με συμμετοχή λίγων και καλών, οπότε πρέπει να ασχοληθούμε με το να δούμε πώς θα το παίξουμε live αυτό το πράγμα το οποίο θα ξεκινήσει τώρα το Δεκέμβρη γιαι να είμαστε έτοιμοι μέχρι το Φλεβάρη να το κάνουμε. Και παράλληλα νομίζω ότι επειδή είναι πολύ μικρή η σημασία του να κάνεις πια μέσα σ’ όλο αυτό το συναυλιακό χάος ένα ακόμα gig, να δώσουμε χρόνο στο δίσκο να ακουστεί, να υπάρχει κάποιος κόσμος που θα ενδιαφερθεί γι’ αυτόν, για να έχει και κάποιο αντίκτυπο το live και τα όποια live θα κάνουμε από κει και πέρα.