Υπάρχουν καλλιτέχνες με εντελώς προσωπική, ιδιαίτερη και διεισδυτική ματιά πάνω στην πραγματικότητα. Με κριτική ικανότητα, σκληρή τρυφεράδα και βαθιά σκέψη. Όταν κατορθώνουν να μεταδώσουν στο θεατή ένα σημαντικό μέρος του στοχασμού τους, τότε η εμπειρία μπορεί να γίνει μοναδική. Μια τέτοια περίπτωση είναι ο ούγγρος σκηνοθέτης Κόρελ Μούντρουτσο.
Η πρώτη έλευση του Μούντρουτσο και της ομάδας του Proton Theatre στην Αθήνα ήταν στα πλαίσια του φεστιβάλ Transitions Central Europe της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών με το Frankenstein-Project, που δίχασε και δεν αγαπήθηκε ιδιαίτερα. Προσωπικά το βρήκα έξοχο, αλλά δεν μου κάνει εντύπωση η υποδοχή που είχε συναντήσει: ο σκηνοθέτης δεν χαρίζεται στο κοινό του, δημιουργεί σκληρές εικόνες που δημιουργούν ποίηση μέσω ενός ρεαλισμού κάποιες φορές εξαιρετικά βίαιου, που μπορεί – και προτίθεται, άλλωστε – να ενοχλήσει. Σύμπτωση – αν θεωρήσουμε πως υφίσταται κάτι τέτοιο: βγαίνοντας από το εγκαταλελειμμένο κατάστημα όπου είχε παρουσιαστεί το Frankenstein-Project, πληροφορήθηκα την τρομοκρατική επίθεση στο Bataclan. Ναι, ήταν εκείνη τη βραδιά…
Στην ίδια γραμμή κινείται και η συγκλονιστική Απομίμηση Ζωής. Ο Μούντρουτσο δημιουργεί σκηνοθετικά, σκηνογραφικά και υποκριτικά μια συνθήκη απόλυτου, φωτογραφικού ρεαλισμού, και κατόπιν, κυριολεκτικά, μεταφορικά και με κάθε άλλο τρόπο που μπορεί να διανοηθεί κανείς, τη φέρνει τούμπα – και δεν θα πω περισσότερα, ελπίζοντας πως κάποιοι αναγνώστες θα προλάβουν να δουν την παράσταση απόψε. Ζωές μετατρέπονται σε ερείπια, και πάνω σε αυτά τα ερείπια χτίζονται άλλες ζωές, καταδικασμένες ήδη εξ αρχής να ακολουθήσουν την προδιαγεγραμμένη πορεία που προλέγει το σαθρό τους θεμέλιο. Ο ούγγρος σκηνοθέτης χρησιμοποιεί ως αφετηρία την εφιαλτική για πολλούς καθημερινότητα της πατρίδας του, τη μοίρα των μειονοτήτων, φυλετικών και όχι μόνο. Αποτυπώνει μια πραγματικότητα σημερινή, ζωντανή, σε μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όχι πολύ μακριά κι όχι πολύ διαφορετική από τη δική μας. To παρελθόν και το παρόν αλληλοσυγχέονται. Η τύχη των προσώπων ίσως να είναι κοινή, ίσως όχι.
Διπλής ανάγνωσης κι ο τίτλος: η ζωή που ζουν τα επί σκηνής πρόσωπα δεν είναι πραγματική, αλλά μια φτηνή απομίμηση, καταδικασμένη να υπολειτουργεί και να διαρκέσει λίγο. Ίσως πάλι οι ζωές των ανθρώπων απλώς συνθλίβονται ανάμεσα στις μυλόπετρες μιας αμείλικτης συνθήκης, έτσι που η μία να αποτελεί απομίμηση της άλλης, όπως οι χαλκομανίες που δεν έχουν παρά δύο διαστάσεις, έχοντας απολέσει τις υπόλοιπες. Ίσως πάλι ο σκηνοθέτης δηλώνει πως επί σκηνής λαμβάνει χώρα η μίμηση μιας ζωής που μπορεί να είναι – ή να γίνει – δική μας.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο τρόπος που ο Μούντρουτσο χρησιμοποιεί τις κάμερες και τις προβολές. Όχι ως γκρο πλαν, όχι ως στοιχείο αισθητικής, όχι ως ντεκόρ, αλλά ως στοιχείο επίσης ρεαλιστικό. Στο Frankenstein-Project η κάμερα ήταν παρούσα για την πραγματοποίηση μιας ακρόασης. Στην Απομίμηση Ζωής , η κάμερα καταγράφει υποχρεωτικά την κοινοποίηση μιας έξωσης, και την αντίδραση της ηλικιωμένης γυναίκας που εξιστορεί τη ζωή της σαν σε ντοκιμαντέρ. Και στις δύο περιπτώσεις, η γείωση με την πραγματικότητα λειτουργεί αποπροσανατολιστικά για το θεατή, που δεν υποψιάζεται την επερχόμενη ανατροπή και αιφνιδιάζεται ακόμα εντονότερα. Ο σκηνοθέτης προειδοποιεί: μην εφησυχάζετε…
Αυτή ακριβώς είναι κι η αξία του Απομίμηση Ζωής: η οικειότητα του πραγματικού δεν ακυρώνει την αβεβαιότητα της ζωής όλων μας, όπως αυτή προσχεδιάζεται από τη νέα, άνευ εναλλακτικής (;) τάξη πραγμάτων. Όλοι ζουν σε μια συνθήκη προσωρινή, σε ένα παιχνίδι με τράπουλα σημαδεμένη, υποχρεωμένοι από την διαρκή πίεση σε μια διαρκή μικροπαραβατικότητα, κινούμενοι ανάμεσα στην καφκική ενοχή και την οργουελική δυστοπία. Μην αφήσετε να σας ξεγελάσουν οι λογοτεχνικές αναφορές: πρόκειται για μια πραγματικότητα ήδη υπαρκτή, ήδη ζωντανή, λίγο πιο μακριά ή και πιο κοντά από ό,τι νομίζουμε. Όπως λέει κι ο ποιητής: Στάζει τη μέρα, στάζει στον ύπνο, μνησιπήμων πόνος. Ο καλλιτέχνης κάνει το χρέος του: προσπαθεί να αφυπνίσει, να προειδοποιήσει. Το αν θα λάβουμε έγκαιρα το μήνυμά του ή αν θα προσπαθήσουμε να θεωρήσουμε πως ουδόλως μας αφορά, το αν θα διεκδικήσουμε μια αληθινή ζωή ή θα αρκεστούμε σε μια κάποια απομίμησή της, είναι απολύτως στο δικό μας χέρι.
Η Απομίμηση Ζωής σε σκηνοθεσία Κόρελ Μούντρουτσο με την ομάδα Proton Theatre παρουσιάζεται για τελευταία βραδιά απόψε, 22 Ιουνίου 2018, στην Αίθουσα Η’ της Πειραιώς 260 στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών.